„თეატრალურ უნივერსიტეტში სწავლების სისტემა მოძველდა და საჭიროა მოდერნიზაცია“
6-დან 21 მაისის ჩათვლით, თბილისის სანდრო ახმეტელის დრამატულ თეატრში კლასიკოსი ქართველი მწერლის - ნოდარ დუმბაძის „თეთრი ბაირაღების“ საპრემიერო დღეები ჩაინიშნა. აფიშის გამოჩენისთანავე სპექტაკლის მიმართ დიდი ინტერესი გამოიკვეთა. „თეთრი ბაირაღები“ ახმეტელის თეატრში, ოთარ ქათამაძის მესამე სპექტაკლია, მანამდე მან აქვე „ქალები 30+“ და „ჯალათები“ წარმოადგინა, ხოლო მისი 2 პიესის: „აივანისა“ და „იავნანა ომს“ რეჟისორი ირაკლი გოგიაა.
სპექტაკლი „თეატრი ბაირაღები“ ნოდარ დუმბაძის დაბადებიდან 95 წლისთავს ეძღვნება. ეს რომანი არაერთი თეატრის სცენაზე დადგმულა. არსებობს რეჟისორ გიგა ლორთქიფანიძის ფილმიც. როცა ნაწარმოები არაერთხელ განხორციელებულა და მით უფრო, ეკრანიზაციის მეშვეობით ის ფართო საზოგადოებისთვის „ხელმისაწვდომია“, ახალი ვერსიის წარმოდგენას ყოველთვის სირთულე და განსაკუთრებული მოლოდინი ახლავს. თუმცა, როგორც რეჟისორმა აღნიშნა, თეატრის ხიბლი სწორედ ის არის, რომ ცოცხალი პროცესია და თვალწინ გათამაშებული სცენები მაყურებელში ყოველთვის გამორჩეულ შეგრძნებებს ბადებს. ფაქტია, ახმეტელის თეატრის ახალმა სპექტაკლმა გაამართლა. ამას ისიც ადასტურებს, რომ მაყურებლის მიერ ინტერნეტსივრცეში განთავსებულმა მოკლე ვიდეოებმა მცირე დროში ათასობით ნახვა, დადებითი კომენტარი დააგროვა და ბილეთებზეც დიდი მოთხოვნაა. ახალ სპექტაკლთან დაკავშირებულ რეაქციებსა და თეატრალურ პროცესებზე საქართველოში, ბათუმის დრამატული თეატრის მსახიობ, რეჟისორსა და დრამატურგ ოთარ ქათამაძეს ვესაუბრე.
- საქართველოში თეატრი არ არსებობს, „თეთრი ბაირაღები“ რომ არ დაედგათ, ზოგან ორ-ორჯერაც განხორციელდა. უფროსი თაობის დიდ ნაწილს სპექტაკლები ნანახი აქვს, მაგრამ მე განსაკუთრებით მაინტერესებდა ახალი თაობის დამოკიდებულება. ამას განსაკუთრებით ვაკვირდებოდი და შეიძლება ითქვას, რეაქცია ერთნაირია. ეს პირველ რიგში კარგი ნაწარმოების დამსახურებაა და არაფერს ნიშნავს ის, რომ რომანი გასული საუკუნის 60-70-იან წლებშია დაწერილი. შესაბამისად, ცრემლიც და იუმორიც ყველა თაობის მაყურებელში ერთნაირად იყო. დუმბაძე ყოველთვის საინტერესო ავტორია და მას ახალი თაობაც კითხულობს. მის ნაწარმოებებს ჩემი შვილებიც კითხულობენ და მათზე დაკვირვება საინტერესო პროცესია. ეპოქები იცვლება, მაგრამ დუმბაძე სულ აქტუალური რჩება. თავდაპირველად, როცა მკითხეს, თუ რატომ უნდა დადგმულიყო ეს პიესა, მაშინაც ვთქვი და ახლაც გავიმეორებ, რომ არის გარკვეული პერიოდები, როცა დუმბაძე „მომწიფდება“ ხოლმე, ის მაყურებელს განსაკუთრებით სჭირდება და ასე ვთქვათ, გვიკვეთენ. ახლაც ასე მოხდა. ვფიქრობდი, რომ მაყურებელი სპექტაკლს კარგად მიიღებდა, მაგრამ დაინტერესებამ ჩემს მოლოდინს გადააჭარბა და ეს ძალიან მახარებს.
- გეთანხმებით... ახლა წარსულშიც დავბრუნდეთ და დღემდე გამოვლილ გზაზე მოკლედ მოვყვეთ...
- თეატრთან შეხება ბავშვობიდან მქონდა, შეიძლება ითქვას, იმ პერიოდიდან, როცა მეტყველება დავიწყე. ეს ბიძაჩემის, თითების თეატრის ხელმძღვანელის - ბესო კუპრეიშვილის დიდი გავლენით მოხდა. მის გვერდით ხშირად ვიყავი, მანამდე კი ბათუმში არსებულ ხელოვნების სტუდიაში - „მთიები“ დავდიოდი. უმაღლესში ჩაბარებამდე 2 წლით ადრე, უკვე ვიცოდი, რომ თეატრალურ სფეროში უნდა ვყოფილიყავი. თავდაპირველად სარეჟისოროზე ჩაბარებაზე ვფიქრობდი, მაგრამ ბევრის რჩევით, სამსახიობო ავირჩიე. ვფიქრობ, სწორი ნაბიჯი იყო, რადგან ეს ორი პროფესია ერთმანეთის გარეშე არ არსებობს და ამას დრამატურგიაც ემატება. მე რომ სტუდენტი ვიყავი, აუცილებლად არჩეულ ერთ მიმართულებას უნდა გაყოლოდი, მაგრამ მოგვიანებით ეს მიდგომა შეიცვალა, რაც კარგია. მაშინ ძალიან მრცხვენოდა მეთქვა, რომ პიესებს ვწერდი, რადგან მეტყოდნენ, - ამისთვის როგორ გცალიაო? მაგრამ ეს გაურკვეველი მენტალობა ნელ-ნელა გაქრა და ახლა ბევრი ხვდება, რომ თეატრით დაინტერესებული ადამიანი, იქნება ეს მსახიობი, რეჟისორი თუ დრამატურგი, სამივე სფეროში ერთდროულად უნდა ერკვეოდეს.
- ბოლო ხანს სულ უფრო ხშირია შემთხვევა, როცა თეატრებში აქტიურად დაკავებული მსახიობები, გარკვეული წლების შემდეგ, რეჟისორები ხდებიან...
- თავის დროზე, როცა კაცობრიობამ თეატრი ჩაიფიქრა, ეს სამი პროფესია ერთი იყო, ცალ-ცალკე არ არსებობდა, მთელი ანტიკური სამყარო ამგვარად ცხოვრობდა. ასე გვიან შუა საუკუნეებამდე გრძელდებოდა. ბუნებრივია, იყვნენ ადამიანები, ვისაც დადგმა არ შეეძლოთ და მხოლოდ თამაშობდნენ, მაგრამ ცნობილი ავტორები, ძირითადად, სამივე პროფესიას ფლობდნენ. პირადად ჩემთვის, ეს სამი პროფესია ცალ-ცალკე არ არსებობს, ერთიმეორის გარეშე ვერ ვხედავ. დღეს სამივე მიმართულებით აქტიურად ვარ დაკავებული: ვმუშაობ როგორც მსახიობი, ვდგამ და ვწერ. ბოლო ორი წელია ბათუმსა და თბილისს შორის მიწევს სიარული და ორი მშობლიური თეატრი მაქვს: ბათუმში ვმუშაობ როგორც მსახიობი, ხოლო თბილისში, ახმეტელის თეატრში სპექტაკლებს ვდგამ. აქ 3 სპექტაკლი მაქვს დადგმული, მანამდე ჩემი პიესები დაიდგა. ხაზგასმით მინდა ვთქვა, რომ ბოლო წლებში მუდმივად მიწევდა ბათუმიდან ჩამოსვლა და სულ იმის განცდა მქონდა, რომ ახმეტელის თეატრი ჩემთვის ისეთივე ახლობელია, როგორც ბათუმის დრამატული თეატრი. ამაში დიდი როლი ითამაშა ირაკლი გოგიამ. ის რომ არა, ამდენს ვერ შევძლებდი. ირაკლიმ შანსი მომცა, რომ ამ თეატრის მეშვეობით, ჩემი შემოქმედება საზოგადოებისთვის გამეცნო.
- რა ასაკიდან წერთ და რა იყო თავდაპირველად მნიშვნელოვანი, მთავარი სათქმელი?
- 25 წლიდან. მაშინ რთული პერიოდი მქონდა, წელიწად-ნახევრის განმავლობაში ვერსად ვთამაშობდი და ვერაფერს ვდგამდი. ერთგვარ დანაკლისს განვიცდიდი. მინდოდა რაღაც გამეკეთებინა და აქედან გამომდინარე, პიესების წერა დავიწყე. პირველი პიესა იყო „აივანი“, რომლის გასაჯაროება მერიდებოდა. კონკურსებში მონაწილეობა მირჩიეს და ასეც მოვიქეცი. „აივანმა“ ორ კონკურსზე გაიმარჯვა და იმავე წელს დაიდგა, შემდეგ კი არაერთ თეატრში განხორციელდა მთელი საქართველოს მასშტაბით. ამან უკვე მეორე პიესის დაწერა გამაბედვინა, შემდეგ სხვა პიესებიც მოჰყვა, ნაწილი ითარგმნა და საზღვარგარეთაც დაიდგა. ახლა გული იმაზე მწყდება, რომ ბოლო პიესა 2 წლის წინ დავწერე; დრო აღარ მრჩება, არადა, პიესების წერა ძალიან მიყვარს.
- ახლა რა თემა და საკითხი გიტრიალებთ თავში?
- ზოგადად, საკუთარი პიესების დადგმისგან თავს ვიკავებ. მომწონს, როცა სხვა რეჟისორები დგამენ, რადგან მათი ხელწერა, ესთეტიკა მაინტერესებს და მათი აღმოჩენებით ვტკბები. ახლა ერთი თემა მიტრიალებს თავში, რომელიც ოჯახის პირადი ტრაგედიაა. „ვარდისფერი ნისლი“ ჰქვია და მინდა, ეს პიესა სცენაზე დავდგა.
- თეატრებში მაყურებელმა იმატა და იმის პრეცედენტიც ხშირია, როცა სასურველ სპექტაკლზე ბილეთებს რამდენიმე თვე ვერ შოულობენ. თქვენი აზრით, თეატრის მიმართ ასეთი მზარდი ინტერესი რამ გამოიწვია?
- ჩემი სტუდენტობისას და შემდეგ, ხშირად მესმოდა მოსაზრება, რომ ტელევიზიამ, კინომ და ტოქშოუებმა თეატრი „შეჭამა“, თუმცა ვთვლი, რომ ვინც ამას ამბობდა, ეს მხოლოდ მათი უმეცრების გამართლება იყო. თან, მაშინ სოციალური ქსელი ასე არ იყო ათვისებული. დღეს ინფორმაცია ყველას ჯიბეში მისდის: სმარტფონს ამოიღებ, დახედავ და ნახავ, სად რა ხდება. ვფიქრობ, სანამ მარკეტინგულ საკითხებში გავერკვეოდით, დიდი დრო მოვანდომეთ. ამ ხნის განმავლობაში გაიზარდა თაობა, რომელიც თეატრში ნამყოფი არ იყო. ამ თემასთან დაკავშირებით ერთი ასეთი შემთხვევა მქონდა: „ქალები 30+“-ის წარმოდგენისას, ჩემთან დაახლოებით 17-18 წლის გოგონა მოვიდა და მითხრა, აქამდე თეატრში ნამყოფი არ ვიყავი და აწი თუ ვივლი, იცოდეთ, ეს თქვენი დამსახურებააო. ამან ძალიან გამახარა. ეს სწორედ იმ პიარტექნოლოგიების შედეგია, რასაც ისინი ტელეფონებში ეცნობიან. რეკლამა ნახეს, დაინტერესდნენ, თეატრში მივიდნენ და მათი სახით უკვე ახალი მაყურებელი გაჩნდა. ის მითი, რომ ტელევიზიამ თეატრი „შეჭამა“, აბსურდს დაემსგავსა. ვფიქრობ, თეატრს ვერაფერი ჩაანაცვლებს; თუ რამე ასეთივე ცოცხალი ორგანიზმი არ მოვიგონეთ, ეს ვერც მოხდება... დღევანდელი თეატრი უნდა გახდეს შედარებით თანამედროვე და აქტუალურ თემებზე მოსაუბრე, გაითვალისწინოს ყველა თაობის ინტერესი, განსაკუთრებით - ახალი თაობის.
- ნაწილობრივ მიპასუხეთ ჩემს მომდევნო შეკითხვაზე, მაგრამ დასასრულს მაინც გკითხავთ, თქვენი აზრით, რის ნაკლებობას განიცდის დღეს ქართული თეატრი და რა აქვს, ანუ რა შეიძლება ჩაითვალოს უპირატესობად?
- ერთი მთავარი პრობლემა, რაზეც არ მილაპარაკია, ეს არის სისტემა, რომელიც აუცილებლად შესაცვლელია. არ მომწონს თეატრალურ უნივერსიტეტში სწავლების სისტემა, ის მოძველდა და მოდერნიზაციაა საჭირო. ჩვენი სისტემა არ არის მიდრეკილი უნივერსალური მსახიობების ჩამოყალიბებაზე და ეს მოსაგვარებელია. ასევე შესაცვლელია თეატრების პოლიტიკა და კანონიც. რაც შეეხება იმას, თუ რა აქვს: ფაქტობრივად ქართული თეატრი ინდივიდების ნიჭზე დგას. ეს გადაჭარბებული ნათქვამი არ არის, რეალისტურია, ქართველი ადამიანი ბუნებით არტისტია და შესაბამისად, გვყავს ძალიან ნიჭიერი მსახიობები. მიმუშავია სხვა ქალაქებშიც, პროვინციებში, არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ საზღვარგარეთ და მინახავს სხვების სამსახიობო დონე, რასაც ჩვენების ნიჭს, მოხერხებასა და ადაპტაციის უნარს ვერც შევადარებ, მაგრამ მათ სხვა უპირატესობა აქვთ. მაგალითად, დისციპლინა, რაც ქართველებს არ აქვთ ხოლმე, მაგრამ მახარებს ის ფაქტი, როცა სპექტაკლის რეპეტიცია დამიმთავრებია, მე წავსულვარ, ახალგაზრდა მსახიობი კი თავის თავზე სამუშაოდ დარჩენილა და ღმერთმა უწყის, კიდევ რამდენი საათი გადიოდა რეპეტიციას. ქართული თეატრი ასეთი ადამიანების ხარჯზეა.
- მესმის, რომ ახალგაზრდები არაერთ ადგილას არიან დაკავებული, მაგრამ უფროსი თაობის მსახიობებიც სულ გადაღებაზე იყვნენ, სპექტაკლებშიც თამაშობდნენ, რეგიონებშიც ჩადიოდნენ, მაგრამ მათი დისციპლინა და პასუხისმგებლობის ხარისხი მაინც სხვა არის, მე ასე ვფიქრობ...
- თვითონაც ვარ დაკვირვებული, რომ უფროსი თაობა გაცილებით მოწესრიგებულია, მაგრამ ჩემი აზრით, დისციპლინა ახალგაზრდებში თანდათანობით მოვა. ისინი არაერთგან არიან, ბევრი ობიექტი აქვთ და მუშაობა სულ გრაფიკის მიხედვით უწევთ. ჩემთანაც ასეა, მოდიან მსახიობები და წინასწარ მოაქვთ გაწერილი მინიმუმ 2 კვირის ან მაქსიმუმ 1 თვის გეგმა და ყველანი ერთად ვცდილობთ, რეპეტიციები ერთმანეთის განრიგს მოვარგოთ. დისციპლინის პრობლემა რეჟისორებთანაც არის, მაგრამ ცოტა სხვაგვარი - შეიძლება დასადგამი პიესა აირჩიოს, მაგრამ რეპეტიციაზე მოუმზადებელი მივიდეს და იქვე დაიწყოს იმაზე ფიქრო, თუ რა და როგორ აკეთოს. ეს არის ტყუილუბრალოდ დროის ხარჯვა და ამას უცხოეთში არავინ გაპატიებს, არც მსახიობი და არც თეატრი. „დოიჩე თეატრისა“ და ბერლინის სხვა თეატრების მუშაობის ტექნიკას ვიცნობ და როცა იქაურ თეატრალებს ამ თემაზე ვესაუბრე, მითხრეს: მსახიობი რეჟისორს ეუბნება, რომ მას აქვს მაგალითად, 10 დღე და კონკრეტული საათები რეპეტიციისთვის. მასთან გასაუბრების შემდეგ მსახიობი როლისთვის ისე ემზადება, რომ როცა რეპეტიციები იწყება, ტექსტი უკვე იცის და რეჟისორმაც უკვე იცის, რას დგამს. მეტიც, დეკორაციაც მზად არის და კოსტიუმიც, უბრალოდ ერთად იმიტომ იკრიბებიან, რომ სპექტაკლი „შეკრან“. ჩვენთანაც ასე უნდა მოხდეს და მერე ყველაფერი დალაგდება.
P.S. მასალაში გამოყენებულია გიორგი ყაულაშვილის ფოტო სპექტაკლიდან.
ანა კალანდაძე