რა შეთანხმება დაიდო მინდია უგრეხელიძესა და ზვიად გამსახურდიას შორის
ცნობილი იურისტი, მეცნიერი მინდია უგრეხელიძე ქვეყანაში არსებულ სამართლებრივ მდგომარეობას საგანგაშოდ მიიჩნევს. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეობის შემდეგ, 10 წლის განმავლობაში ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლოს მოსამართლე იყო და ბევრი გახმაურებული საქმის განხილვა მოუხდა. დარწმუნებულია, რომ სტრასბურგში გაგზავნილი საქმეების უმრავლესობას საქართველოს ხელისუფლება წააგებს და ხალხისთვის სოლიდური თანხების გადახდა მოუწევს. არჩევნებამდე შეხვედრისას გამოთქვა რწმენა, რომ ქართველი ხალხი სწორ არჩევანს გააკეთებს და ამის შემდეგ ქვეყანა სამართლებრივ ჩარჩოში მოექცევა. მისი ამ ინტერვიუდან მკითხველი ბევრ საინტერესო დეტალს შეიტყობს.
მინიდოსიე
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ, მინდია უგრეხელიძე ეწეოდა მეცნიერულ საქმიანობას საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ეკონომიკისა და სამართლის ინსტიტუტში, იყო საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის პრორექტორი; 1990 წელს აირჩიეს საქართველოს უზენაესი საბჭოს (პარლამენტის) წევრად, იმავე წელს კი - საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარედ. 1993 წლიდან მუშაობდა: სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის მართლმსაჯულების ქვეკომისიის თავმჯდომარედ, სასამართლო რეფორმების სახელმწიფო კომისიის თანათავმჯდომარედ, სისხლის სამართლის ახალი კოდექსის სამთავრობო კომისიის თანათავმჯდომარედ, იყო ქართული ენციკლოპედიის საგამომცემლო საბჭოს წევრი. მინიჭებული აქვს ღირსების ორდენი. 1999 წელს აირჩიეს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლედ. 2009 წლიდან საზოგადოებრივი საკონსტიტუციო კომისიის წევრი, აგრეთვე - ევროსაბჭოს სისტემაში მოქმედი თბილისის პოლიტიკური სკოლის ექსპერტია. არის ათეულობით სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი და სამეცნიერო საქმიანობასთან ერთად, პედაგოგიურ საქმიანობასაც ეწევა.
- ბატონო მინდია, იურისტობა რატომ აირჩიეთ?
- დედაჩემი, ლიანა ეზიკაშვილი ქუთაისში პირველი ინჟინერი ქალი გახლდათ, მამა - გურამ უგრეხელიძე - ცნობილი იურისტი. სიმართლისათვის შეურიგებელი მებრძოლი იყო, ამიტომ პროფესიონალისა და ნამუსიანი კაცის სახელი ჰქონდა. ფრანგულადაც კარგად ლაპარაკობდა, ორიგინალიდან თარგმნა შექსპირის, ბაირონის, ედგარ პოს, პუშკინის, ლერმონტოვის პოეზიის ნიმუშები; შესანიშნავად უკრავდა. ერთი სიტყვით, თუ რამე კარგია ჩემში, გენეტიკიდან და ოჯახიდან მომდევს... ჩვენი ოჯახის ხშირი სტუმარი და თამადა კოლაუ ნადირაძე გახლდათ. თუ ის არ იყო, მაშინ მიქელ პატარიძე თამადობდა. ოჯახი სისხლსავსე ცხოვრებით ცხოვრობდა, მუდმივად ლიტერატურული საუბრები, დიდ ადამიანებთან შეხვედრები იმართებოდა. კარგად მახსოვს ბაგრატის ტაძრის ეზოში გამართული სუფრა და ისიც, იქ შალვა დადიანი სამ ენაზე როგორ თამადობდა. სუფრა ჰუგო ჰუბერტის, რუსთველის გერმანულად მთარგმნელის საქართველოში ჩამოსვლის პატივსაცემად გაიშალა... იურისტობა ალბათ მამის გავლენით ავირჩიე, თუმცა მამა არჩევანის გაკეთებისას მეწინააღმდეგებოდა და ამბობდა, საბჭოთა პერიოდში სამართალი არავის სჭირდებაო. უნდოდა, ინჟინერი გავმხდარიყავი, მაგრამ მე მაინც ჩემი გავიტანე... ლექციებს ცნობილი აკადემიკოსი, მსოფლიოში აღიარებული თინათინ წერეთელი მიკითხავდა, რომელმაც მეცნიერებას მაზიარა; სწორედ მისი გავლენით ავიღე კალამი ხელში, მას მერე აღარ დამიდვია და აი, სულ ცოტა ხნის წინ, ჩემი ახალი ნაშრომი გამოვიდა... ქალბატონმა თინამ ხელი მომკიდა და როგორც პატარა კვიცს ცხენი გაიყოლებს ხოლმე, ისე მატარა მსოფლიოს სამეცნიერო ცენტრებში, საინტერესო ხალხი გამაცნო და მათთან დამამეგობრა. მოკლედ, დედა ვერ მოექცევა შვილს ისე, როგორც ის მომექცა (სამწუხაროდ, შვილი არ ჰყავდა)...
- როგორ გახსენდებათ თქვენი მოსამართლეობის პერიოდი ანუ პირველი ნაბიჯები?
- ჩემი მოსამართლეობა დიდ მოულოდნელობასთან იყო დაკავშირებული. ამ თანამდებობაზე საქართველოში პირველი მრავალპარტიული არჩევნებისა და პირველი პარლამენტის ჩამოყალიბების შემდეგ დავინიშნე. მანამდე გაზეთ "კომუნისტის" მთავარი რედაქტორი გახლდით და მე ვარ ის კაცი, რომელმაც ვიბრძოლე, რომ გაზეთ "კომუნისტს" არსებობა შეეწყვიტა. მანამდე კი გაზეთის ლოზუნგი - "პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით" შევცვალე ლოზუნგით - "ჩვენ უნდა ჩვენი ვშვათ მყოობადი" და გაზეთს "ახალი საქართველო" დავარქვით... ერთ დილას, სამსახურში გივი გუმბარიძე (მაშინდელი ცეკას პირველი მდივანი) და კიდევ რამდენიმე პარტიული მუშაკი გვეწვივნენ და გაზეთი "კომუნისტი" მოიკითხეს. უთხრეს, რომ ის აღარ არსებობდა...
- გაზეთს ხელისუფლებასთან შეთანხმების გარეშე შეუცვალეთ სახელი?
- 7-ჯერ გავგზავნეთ წერილი ცენტრალურ კომიტეტში, მაგრამ პასუხს არავინ გვიბრუნებდა. მერე რედკოლეგია შევიკრიბეთ და გაზეთს სახელი შევუცვალეთ. ამის გამო განრისხებულ ხალხს მიგზავნიდნენ, რომლებსაც საბჭოთა საქართველოს იდეოლოგია ებარათ და ჩემი შეშინება უნდოდათ, მაგრამ მე და ჩემი კოლექტივი მყარად დავდექით. გუმბარიძე განსაკუთრებით იმან გააღიზიანა, რომ პირველ გვერდზე ზვიად გამსახურდიას სურათი დაიბეჭდა. ის უკვე ეროვნული მოძრაობის აღიარებული ლიდერი იყო და ეს ფაქტი გაზეთში უნდა ასახულიყო. არადა, იმ პერიოდში მას არც კი ვიცნობდი. საინტერესო რამ მოგვიანებით მოხდა, როდესაც ეროვნული მოძრაობის წარმომადგენლები ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ზვიად გამსახურდიამ ჯერ იუსტიციის მინისტრობა შემომთავაზა, შემდეგ - პროკურორობა... უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეობას ერთი პირობით დავთანხმდი: თუ ქვეყანაში სიკვდილით დასჯა გაუქმდებოდა.
- მაგრამ თქვენი თავმჯდომარეობის პერიოდში დახვრეტა მაინც მოქმედებდა და არაერთ ადამიანს გამოუტანეს ეს მძიმე განაჩენი...
- უკრაინაში ვიყავი და იქიდან დაბრუნებულმა გავიგე, რომ უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარედ დაუსწრებლად ამირჩიეს. ზვიადმა შეხვედრისას მითხრა, - ვიდრე აგირჩევდით, 15 წუთით ადრე, დახვრეტა ეკონომიკური დანაშაულისთვის გავაუქმეთ, დარჩა დახვრეტის გაუქმება მკვლელობისა და გაუპატიურებისთვის, რაც ერთად უნდა გავაუქმოთ; დანიშნული ხარ და მუშაობას შეუდექიო. მაშინ პატრიარქთან - ილია II-სთან გავიქეცი. პატრიარქმა მითხრა, - პრეზიდენტს სწორი გადაწყვეტილება მიუღია, ყველაფერი ერთბაშად ვერ გაკეთდება და ეს უმძიმესი სასჯელი შემდეგში აუცილებლად უნდა გაუქმდესო. პატრიარქის უზომოდ მადლიერი ვარ. ამ მიმართულებით ერთად ბევრს ვმუშაობდით. სამწუხაროდ, გამსახურდიას პრეზიდენტობისას ამ სასჯელის გაუქმება ვერ მოესწრო, რადგანაც მაშინ მოჭიდავე ნამგალაურმა ნათესავი, 7 წლის გოგონა გააუპატიურა. ამიტომ პრეზიდენტმა სიკვდილით დასჯის გაუქმება ვერ გაბედა, რადგანაც ხალხი საოცრად აღშფოთებული იყო. მაგრამ როგორც უნდა იყოს, ფაქტია, სიკვდილით დასჯის გაუქმებას ზვიადმა ჩაუყარა საფუძველი.
- პრეზიდენტ გამსახურდიასთან როგორი ურთიერთობა გქონდათ?
- მხოლოდ ისეთი, როგორი ურთიერთობაც უნდა ჰქონდეს აღმასრულებელ ან საკანონმდებლო ხელისუფლების წარმომადგენელს პრეზიდენტთან. ის ფრთხილი, მოკრძალებული, პასუხისმგებლობის მქონე, იშვიათი ბუნების ადამიანი იყო.
- კონკრეტულ საქმეზე მისგან მითითება თუ მიგიღიათ?
- არასოდეს! ერთადერთი შემთხვევა მახსოვს: ბატონმა ზვიადმა მითხრა, - შეწუხებული ვარ, დილაობით, სამსახურის შესასვლელთან სოფელ დიდი ჯიხაიშიდან ჩამოსული, ძაძებში ჩაცმული ქალი მხვდება, რომელიც დახმარებას ითხოვს; კი ავუხსენი, მართლმსაჯულებაში ვერ ჩავერევი-მეთქი, მაგრამ ის ქალბატონი იქიდან ფეხს არ იცვლის; იქნებ დაელაპარაკოთო. საერთოდ, მომჩივანთან ცალკე შეხვედრა მიღებული არ არის, მაგრამ ვუთხარი, მოვიდეს და მივიღებ-მეთქი. მოვიდა პედაგოგი ქალბატონი და ასეთი რამ მითხრა: თანასოფლელის გამო გაკვეთილზე ვერ შევდივარო... თურმე მან და ერთმა ახალგაზრდამ ერთი ოჯახიდან, ტყუპი ხბო (განმასხვავებელი ნიშანი არც ერთს ჰქონდა) შეიძინეს, საძოვარზე გაუშვეს და ერთ-ერთი დაიკარგა. ქალი ამბობდა, ის კაცი მაბრალებს, რომ მისი ხბო მივითვისე; ერთადერთს გთხოვთ, დამიდგინოთ, ხბო ვისიაო...
- მერე ამის გასარკვევად პრეზიდენტთან დადიოდა?
- დიახ. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად "ხალხური მეთოდი" გამოვიყენე. ხონში მოსამართლე და ტექნიკური მუშაკი გავგზავნე, რომელიც ყველაფერს ჩაიწერდა. გაირკვა, რომ ხბო პოლიციაში იყო წაყვანილი. მომჩივანები სხვადასხვა ქუჩაზე ცხოვრობდნენ. ვუთხარი, გამოიყვანეთ ხბო, გზაგასაყარზე დააყენეთ და ვის სახლშიც მივა, პატრონიც ის იქნება-მეთქი. ხბო იმ ქალბატონის სახლისკენ გაკუნტრუშდა და ამით კონფლიქტი ამოიწურა... ეს იყო მთელი ჩემი ურთიერთობა პრეზიდენტთან, სხვა საქმეზე ჩემთვის არაფერი უთხოვია, ამას არ იკადრებდა.
- საბჭოთა პერიოდის მუშაობის სტილიდან დამოუკიდებელ საქართველოში, ახალი მუშაობის სტილზე გადმორთვა რთული არ იყო?
- მაშინ ქვეყანაში იმდენად ძლიერი იყო პოლიტიკური ნება, რომ ქვეყანა მარქსისტული სამართლებრივი იდეოლოგიის ფარგლებში აღარ დარჩენილიყო, რომ ყველაფერი უპრობლემოდ მოხდა. ეროვნული ძალების მხრიდან საოცრად დიდი მონდომება იგრძნობოდა. ისინიც კი, ვისაც მართლმსაჯულების არაფერი გაეგებოდა, ცდილობდნენ, შეესწავლათ. ამ მხრივ მადლიერებით მინდა გავიხსენო ბატონი ირაკლი ჩიქოვანი, რომელიც უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმში მუშაობდა, განყოფილების გამგე იყო და როგორც მამა, ისე ჰპატრონობდა ახალგაზრდებს. ასევე იყო ნუგზარ მოლოდინაშვილი, რომელსაც მეტსახელად "კაკლი მურაბას" ეძახდნენ.
- თქვენი თავმჯდომარეობის დროს, სწორედ ნუგზარ მოლოდინაშვილი, ზვიად ძიძიგური და სხვები გაასამართლეს, ლოთი ქობალიას კი დახვრეტის განაჩენი გამოუტანეს...
- ასეა, მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს, რადგან ფორმალური საფუძვლები იმისთვის, რომ ეს საქმეები აღძრულიყო, ნამდვილად არსებობდა: აფეთქებები, შეთქმულებები იყო... მაგრამ მე და ბატონ ზვიადს შორის მოხდა შეთანხმება და ხელისუფლებამ გამოაცხადა მორატორიუმი სიკვდილით დასჯის აღსრულებაზე, ამდენად, ვიცოდი, რომ დახვრეტა არავის შეეხებოდა...
- ბატონო მინდია, შევარდნაძის პერიოდშიც გააგრძელეთ უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეობა; არც მისგან მიგიღიათ დირექტივები?
- ზოგჯერ მგონია, ვერ მიბედავდნენ... როდესაც შევარდნაძე 1992 წელს საქართველოში ჩამოიყვანეს, ვუთხარი, რომ თანამდებობას დავტოვებდი. მითხრა, - თუ წახვალ, ეს აშკარად გამოხატული პროტესტი იქნება იმ ადამიანის მიმართ, რომელიც ჯერ არ იცი, რას აპირებსო. - მაშინ, მხოლოდ იმ პირობით დავრჩები, თუUპოლიტიკურ შეკვეთებს არ მივიღებ-მეთქი. - მეც ეს მინდაო. კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, ჩემთან არათუ არ დაურეკავს, არაფერიც უთქვამს. უბრალოდ, იყო რამდენიმე შემთხვევა, როცა უთქვამს, - ხელისუფლების სამივე შტოს წარმომადგენლები ტრიბუნაზე ერთად დავდგეთო. ვუპასუხე, - ბატონო ედუარდ, თუ გინახავთ, ამერიკის უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე პრეზიდენტის ამალაში იყოს-მეთქი?.. - და მან ეს გაიგო. ასეთი რამ არსად ხდება: სასამართლო ხელისუფლება პოლიტიკური ხელისუფლება არ გახლავთ, ეს პროფესიონალური ხელისუფლებაა. როდესაც აღმასრულებელი და კანონმდებელი წაიჩხუბებენ, უნდა არსებობდეს მესამე, რომელიც მათ ან შეარიგებს, ან ერთმანეთისგან "გათიშავს". სასამართლო ხელისუფლება იმისთვის არსებობს, რომ არა პოლიტიკური ან მიკერძოებითი "გემოვნებით" გაარჩიოს, არამედ პროფესიული ცოდნით განსაჯოს. იმ შემთხვევის შემდეგ ამის გამეორება აღარ დამჭირვებია. ჩვენი საუბრები კონსტიტუციის შემუშავებას უკავშირდებოდა. მართლმსაჯულების ქვეკომიტეტის თავმჯდომარე და სასამართლო რეფორმის თანათავმჯდომარე ვიყავი. აუცილებლად უნდა შექმნილიყო საკონსტიტუციო სასამართლო - "ნეგატიური" კანონმდებელი, რომელიც მხოლოდ მიღებულ კანონებს გააუქმებდა. ამ ინსტიტუტის ჩამოყალიბებამდე ეს ფუნქციები უზენაესმა სასამართლომ შეითავსა. მერე გამოვეცით დადგენილება, რომლითაც განისაზღვრა, როგორი უნდა ყოფილიყო მართლმსაჯულება გარდამავალ პერიოდში. მე და ბატონმა იური ტაბუცაძემ მაშინ 4 კანონი შევიმუშავეთ. პირველი კანონი საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ჩვენთან მომზადდა. მერე, 1995 წლის კონსტიტუციის მიღების შემდგომ შეიქმნა საკონსტიტუციო სასამართლო... მადლიერი ვარ ყველა ხელისუფალის, რომ არც ერთ მათგანს ჩემთვის უკადრებელი არ უკადრებია. გაზეთის რედაქტორობის დროს მოვიგონე გამოთქმა - "9 მთავრობის ვეტერანი" და ბოლოს ისე მოხდა, რომ თვითონ გავხდი 9 მთავრობის ვეტერანი...
- ზვიად გამსახურდიას ხელისუფლების წარმომადგენლებს რომ ასამართლებდით, ეს შინაგანად დისკომფორტს არ გიქმნიდათ?
- რა თქმა უნდა, დისკომფორტს მიქმნიდა, მაგრამ ვიცოდი, ყველაფერი როგორ დამთავრდებოდა, თუმცა ხალხს ეს შეიძლება ვერ გაეგო. სულ ველოდი, რომ ჩემზე ვიღაც რაღაც საშინელებებს იტყოდა... მეტსაც გეტყვით, ნუგზარ მოლოდინაშვილი დღესაც მემეგობრება. ის პოლიტიკურ განცხადებებს აკეთებდა, მაგრამ პირადად არასოდეს შემხებია. სასამართლოში "დირექტორი" არ არსებობს, თავმჯდომარე და რიგითი მოსამართლე აბსოლუტურად თანაბარი არიან. საქმეებს მოსამართლეები იხილავდნენ; თუკი საქმე გამრუდდებოდა, იმას მივხედავდი ისე, როგორც ეს კანონით იყო საჭირო.
- და მაინც, რატომ არ გადადექით თანამდებობიდან?
- პროფესიული ხელისუფლების საქმე არ არის გადადგომა-"გადმოდგომები", თორემ სიამოვნებით გადავდგებოდი, მოვინდომე კიდეც. როგორ გგონიათ - რაიმე შეცოდება რომ მქონოდა, ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ანსამბლეა ამირჩევდა სტრასბურგის სასამართლოში? მე ხომ დანიშნული არ ვყოფილვარ, ამირჩიეს, ისინი კი ყველაფერს უკირკიტებენ... კმაყოფილი ვარ იმით, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მოსამართლე ვიყავი, სადაც მართლაც, კანონი კანონობს. ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ ჩვენს ქვეყანაში შევქმნათ ისეთი სამართლებრივი გარემო, რომ ადამიანებს სამართლის განცდა ჰქონდეთ, მოსამართლეები კანონიერ გადაწყვეტილებებს იღებდნენ და ხელისუფლების დაკვეთებს არ ასრულებდნენ!
- ბატონო მინდია, ალბათ დამეთანხმებით, რომ დემოკრატიის ხარისხი სახელმწიფოში უპირველეს ყოვლისა, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის ხარისხით იზომება. ამიტომ ჩვენი საუბარი სწორედ ამ საკითხით მინდა დავიწყოთ. ადამიანები ხშირად აპროტესტებენ განაჩენს. ბოლო თვეებში განსაკუთრებით თვალში საცემი იყო ოპოზიციური პოლიტიკური გაერთიანების შემომწირველთა სოლიდური თანხებით მასობრივი დაჯარიმება, რაც სასამართლომ დააკანონა. ბევრი დაჯარიმებული საკუთარი სახლიდან უკვე გამოასახლეს კიდეც და მათი სარჩელი სტრასბურგში იგზავნება. აქვთ თუ არა ამ საჩივრების ავტორებს მოგების შანსი?
- სამართლებრივად, ყველა ეს შემთხვევა უცილობლად მოგებული იქნება ევროპის სასამართლოში. ოღონდ მეჩვენება, რომ როდესაც სახელმწიფოს ამ უკანონობათა გამო ჯარიმებს დააკისრებენ, შესაძლოა, ისინი, ვისაც უჩივიან, არც იყვნენ ხელისუფლებაში და თავად იმ ადამიანებს მოუწიოთ ამ თანხის გადახდამ, ვინც ახლა დაზარალებულია და ჩივის... ახლა ყველასათვის მთავარია, ხალხი პროვოკაციას არ წამოეგოს და როგორმე სიმშვიდე შევინარჩუნოთ.
- ხშირად, ერთსა და იმავე მოსამართლეებს გამოაქვთ ხელისუფლებისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილებები. რას ეტყოდით ასეთ მოსამართლეებს?
- ცოტა ხნის წინ ისინი გავაფრთხილე, რომ "ნიურნბერგის პროცესი" არ ასცდებათ და რაც უფრო დროზე მოეგებიან გონს და განერიდებიან ამ უმსგავსობას, მით უკეთესი იქნება. ბოლო დროს რაც ხდება, ეს არანაირად არ ჯდება კანონის ფარგლებში. არც ის შეიძლება, რომ ერთი და იმავე მოსამართლესთან ხვდებოდეს "ქართული ოცნების" საქმეები. საქმე მოსამართლეს ან ანბანის მიხედვით ეწერება, ან - ქრონოლოგიური პრინციპით, საქმის შემოსვლისდა მიხედვით.
- ბოლო დროს ხელისუფლებამ სტრასბურგში ბევრი საქმე წააგო. ამაზე რა რეაქცია ჰქონდათ თქვენს უცხოელ კოლეგებს?
- სანდრო გირგვლიანის საქმეს რომ განიხილავ, რა წარმოდგენა უნდა გქონდეს ქვეყანაზე?.. ვერ დავიჯერებდი, ეს ვინმეს რომ ეთქვა - დასკვნაში პირდაპირ ასე წერია: "სასამართლო და ყველა სხვა უწყება შეხმატკბილებულად მოქმედებდნენ, რათა ეს საქმე არ ყოფილიყო გამოძიებული". ამაზე მეტი რა უნდა ეთქვათ?!
- ბატონო მინდია, მომჩივანი წლების მანძილზე ელოდება ევროსასამართლოს ვერდიქტს. ასე რატომ ჭიანურდება საქმეების განხილვა?
- ისინიც პოლიტიკურ მოვლენებს ადევნებენ თვალს და ეს არის დაგვიანების მიზეზი...
- უშუალოდ თქვენ თუ მონაწილეობდით საქართველოდან გაგზავნილი საქმეების განხილვაში?
- ყველა საქმე ჩემთან ხვდებოდა, გარდა ისეთისა, რომელსაც ჩემი სურვილით ჩამოვცილდი. ყველა ეროვნულ საქმეს ორი თანამდებობის პირი ჰპატრონობს. მომხსენებელი არ უნდა იყოს იმ ქვეყნის მოქალაქე, რომლის საქმეც იხილება, მაგრამ მეორე პირი აუცილებლად უნდა იყოს ეროვნული მოსამართლე. ეს იმიტომ, რომ რაც უნდა კარგად შეისწავლონ საქმე, სხვა ვერ იქნება ისეთივე მცოდნე იმ ქვეყნის კანონმდებლობის და ფაქტობრივი ვითარების. ამიტომ გეკითხებიან ყველაფერს. ეს გევალება და არ არის საშიში, რადგან შემოწმებული ხარ უკვე, როგორც პირუთვნელი და მიუკერძოებელი ადამიანი. ასე რომ არ იყოს კიდეც, მაშინვე შეგატყობენ. ისეთი პროფესიონალები არიან, რომც გაამრუდო, მაინც ერთი ხმა შენია: თუ მცირე პალატა იხილავს, სულ 7 ხმით წყდება საქმის ბედი, თუ დიდი პალატა - მაშინ 17 ხმით.
- ანუ თქვენ განიხილეთ ყველა გახმაურებული საქმე?
- თენგიზ ასანიძის საქმიდან დაწყებული, ჩეჩნების საქმით დამთავრებული. გვერდით მყავდა არაჩ-ვეულებრივი გუნდი. მათ შორის იყო, მაღალი რანგის პროფესიონალი - თეა წულუკიანი; გვერდით რომ არ მყოლოდა, ძალიან გამიჭირდებოდა.
- ხშირად ამბობენ, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები პროცესზე მოუმზადებლები გამოდიოდნენ. ამ მოსაზრებას იზიარებთ?
- სამწუხაროდ, ხშირად ჩვენი ხელისუფლების წარმომადგენლები ისეთ ილეთებს იყენებდნენ, რომლებიც უცხოეთში გაუგებარი და მიუღებელია. ვითომ რაღაც დოკუმენტი არ მივიდა, შეფერხება იყო და ა.შ. სლენგის ენაზე რომ გითხრათ, "დიშოვი" ნომრები... მოლაშვილის და აბსანძის საქმეების განხილვაში მონაწილეობაზე უარი ვთქვი, რადგან თავის დროზე ამ ხალხთან უშუალო შეხება მქონდა, ზოგჯერ - კარგი, ზოგჯერ - ცუდი და რომც ვყოფილიყავი ობიექტური, კითხვები მაინც დარჩებოდა. იყო რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც საქართველომ, ჩემ მაგივრად, დროებით საქმეში მონაწილეობის მისაღებად, სტრასბურგში ისეთი ადამიანები გამოგზავნა, რომლებიც თვითონ მონაწილეობდნენ საქართველოში იმ საქმის გაუკუღმართებაში!.. ერთხელ ეკა ტყეშელაშვილის დანიშვნა უნდოდათ და მის გამოგზავნას აპირებდნენ, არადა, აქ თვითონ მონაწილეობდა იმ ადამიანის დაჭერაში; ეს მაშინვე გაშიფრეს ევროსასამართლოში და მკითხეს კიდეც, - რა ჭკუას ემსახურება ეს თქვენი ხელისუფლება, ამას რომ აკეთებსო?..
- ანუ ეს მეთოდი არ ამართლებდა?
- პირიქით, უკურეაქციას იწვევდა... რა მოხდა ჰააგის სასამართლოში, ესეც ცხადყოფს, როგორ ამზადებენ ესენი საქმეებს. მხედველობაში მაქვს რუსეთის წინააღმდეგ შეტანილი საჩივარი. ქვეყნისთვის სასიცოცხლო საკითხებს, რომელიც ამ სარჩელში საქართველომ დააყენა, გაეროს საერთაშორისო სასამართლო ჰააგაში არსებითად ვერ განიხილავს მხოლოდ იმის გამო, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ პროცედურული მოთხოვნები ვერ დააკმაყოფილა. იუსტიციის სამინისტროს ჰქონდა ვალდებულება, ჯერ მიემართა რასობრივი დისკრიმინაციის საერთაშორისო კომიტეტისთვის, რაც მას ასევე არ გაუკეთებია. თუ რასობრივი დისკრიმინაციის საერთაშორისო კომიტეტი არ დააკმაყოფილებდა სარჩელს, მაშინ იუსტიციის სამინისტროს უკვე შეეძლო, გაეროს საერთაშორისო სასამართლოსთვის მიემართა; ეს პროცედურა სამინისტრომ არ ამოწურა და ისე მიმართა გაეროს საერთაშორისო მართლმსაჯულების სასამართლოს ჰააგაში. ამიტომ საქმე პრაქტიკულად დაღუპეს პროცედურულ სტადიაშივე. სამწუხაროა, როცა ასეთი მოუმზადებელი საქმეები მიდის. იქ კონკრეტული პიროვნებები არ ჩანან, მაგრამ ამით საქართველოს იმიჯი ილახება...
როცა ეს ხელისუფლება სათავეში მოვიდა, ვიცოდი, რა სირთულეები იქნებოდა. მართალია, მიხეილ სააკაშვილი ბევრს ლაპარაკობს თავის განათლებაზე, მაგრამ მას ბავშვობიდან ვიცნობ და ყველაზე კარგად ვიცი, როგორია მისი სამართლებრივი განათლება. ისიც კარგად მახსოვს, მოსკოვში გამოცდაზე რომ ჩაიჭრა; მისი ბებია, ბაბუა და დედა მთხოვდნენ, დავხმარებოდი კიევის სასწავლებელში მიშას მოწყობაში. მაშინ მას სკოლა ახალი დამთავრებული ჰქონდა და თავისი არასწორი საქციელის გამო თბილისში არ დაედგომებოდა, თანაკლასელების მშობლები დასდევდნენ... ამ საკითხზე მეტად აღარ შევჩერდები, ეს ხომ მან კარგად იცის... ერთს გეტყვით: კიევის უნივერსიტეტში მიშა ჩემი გაგზავნილია. აკაკის "გამზრდელის" არ იყოს, არ ვიცი, უკვე რამდენჯერ მოვიკლა თავი... მიშას გარდა, ბევრი იურისტი, რომლებიც დღეს ხელისუფლებაში არიან, ჩემი მოსწავლეები იყვნენ. ღმერთმა კარგად ამყოფოს კოტე კუბლაშვილი - ისიც ჩემი მოსწავლე იყო. განათლებული ბიჭია, თავისი ძმისგან განსხვავებით, მაგრამ მას არა აქვს უფლება, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე იყოს...
- თქვენ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობას სტრასბურგში წასვლა არჩიეთ. თუ მიხეილ სააკაშვილთან ახლობლობდით, სწორედ მის დროს რატომ თქვით უარი ამ მაღალ თანამდებობაზე?
- აქ მართლა გაუკვირდათ, რომ ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლოში რიგითი მოსამართლეობა ვამჯობინე უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეობას. ბევრი მოტივი მქონდა. ჯერ ერთი, საქართველოში, რომელიც პოლიტიკურად მოუწესრიგებელი ქვეყანა იყო (და არის დღესაც), მიმაჩნდა, რომ მათ ხელში სამართლებრივი საკითხები საშინელ ჩიხში მოექცეოდა. ნუ გგონიათ, რომ სასამართლო რეფორმა მიხეილ სააკაშვილმა ჩაატარა. ის რომ მოვიდა, რეფორმას შეუქცევადი ხასიათი ჰქონდა. მან მერე არათუ მიისაკუთრა, არამედ "გააუპატიურა" დაწყებული რეფორმა. უამრავი მიმართულება აქვს რეფორმას, მისთვის კი მთავარი იყო, ხალხი სამსახურებიდან გაეყარა და თავისი ხალხი დაესვა. შემდეგ ეს მოსამართლეები კარგად გამოიყენა და მათი ნაწილი ციხეშიც კი გაუშვა... ბობოქარი პერიოდები იყო. რომ გაეცნოთ იმ პირველ დოკუმენტებს, რომლითაც გზა უნდა გახსნოდა ნამდვილ სამართლებრივ ცხოვრებას საქართველოში, შეიძლება, გაგიკვირდეთ კიდეც. ეს ადამიანები, რომლებიც მაშინ შევარდნაძის ფრთის ქვეშ იყვნენ და "მოქალაქეთა კავშირის" საინტერესო ნაწილს შეადგენდნენ, საოცრებებს აკეთებდნენ. ძალიან ნიჭიერი იყო ჟვანია, წიგნიერი, განათლებული ადამიანი. მათთან, ბუნებრივია, შეხება მქონდა. მეტსაც გეტყვით: იუსტიციის საბჭოში 12 კაცი იყო; თანამდებობრივად პირველი მე ვიყავი, მეორე თუ მესამე ფიგურა სააკაშვილი გახლდათ. იცით, როგორ ცხოვრობდა ე.წ. რეფორმატორების ჯგუფი?! შევარდნაძის ჯგუფის წევრებად მიიჩნეოდნენ, თითქოს უტევდნენ კონსერვატორებს, მაგრამ სინამდვილეში, მობრუნდებოდნენ ხოლმე და თავისიანებს ებრძოდნენ, რომ მომავალში როგორც ოპოზიციონერები, ისე წარმოჩენილიყვნენ საზოგადოებაში. ეს აშკარა იყო. ამას შევარდნაძე რომ მიხვდა, ცდილობდა, მათთან დავეპირისპირებინე და ამით თავისი სკამი შეენარჩუნებინა. გადავწყვიტე, მათ პიროვნულ დაპირისპირებას გავქცეოდი. იმ ახალგაზრდა ფრთამაც, როცა დაინახა, რომ მათი პირისფარეში ვერ გავხდებოდი, ბუნებრივია, მომიძულა, მაგრამ მანამდე ბევრი რამე ერთად გვიკეთებია.
- კონკრეტულად რა?
- პროკურატურა ჭარბი ფუნქციებისგან უნდა გათავისუფლებულიყო, იუსტიციის სამინისტროს მთელი რიგი ფუნქციები უნდა ჩამორთმეოდა, შეიქმნა იუსტიციის საბჭო... მერე, როგორც კი აღმავალი ბურჟუაზიასავით მოექცნენ ხელისუფლების სათავეში, ორმაგად აღადგინეს ის ფუნქციები, რომელიც ამ უწყებებს რევოლუციამდე წაართვეს. უკვე აღარ სჭირდებოდათ, რადგან თვითონ მოვიდნენ ხელისუფლებაში და უნდოდათ, რაც შეიძლება მეტი უწყება ყოფილიყო მათ უშუალო კონტროლქვეშ. ასეთი პოლიტიკური ახირებების გამტარებელი ვერ გავხდებოდი. ერთი მხრივ, უკვე შევარდნაძე ვეღარ უძლებდა ამას. ყველაფერს რომ მიხვდა, გადაწყვიტა, სააკაშვილის ფრთა ჩაენაცვლებინა ჟვანია-შაშიაშვილის ფრთით, მაგრამ მაშინ ზურაბ ჟვანია და თემურ შაშიაშვილი ერთმანეთთან დაპირისპირებულები იყვნენ და ეს გეგმა შევარდნაძეს არ გამოუვიდა... იმ უმსგავსობას გავექეცი. ამავე დროს, ეს იყო ერთადერთი შანსი, რომ იმ ასაკში კიდევ რაღაც მესწავლა. ევროსასამართლოში ახალი ასპარეზი, ახალი ურთიერთობები, ახალი პერსპექტივები მელოდა და მართლაც ასე მოხდა.
- როგორი იყო ევროსასამართლოში გატარებული 10 წელიწადი?
- მძიმე, მაგრამ ნაყოფიერი. სრულიად ახალ სისტემაში ვმუშაობდი, კანონია სამართლის მთავარი წყარო, კანონსა და სამართალს შორის ტოლობის ნიშანია - კანონი უდრის სამართალს. ცუდი სამართალი არ არსებობს. იქ პრეცედენტულ სამართალზე უნდა გადავრთულიყავი. ამიტომ, პირველი 3 წელი, დღე და ღამე ვმუშაობდი, რომ ის ტექნოლოგიები ამეთვისებინა, რაც არსებობს. რას ნიშნავს პრეცედენტული სამართალი? შენ ხელმძღვანელობ არა კოდექსის მუხლით, არამედ ევროპის სასამართლოების მიერ წინათ, მსგავს საქმეებზე გამოტანილი გადაწყვეტილებებით - ანუ პრეცედენტებით. ბევრია ასეთი გადაწყვეტილება, ის უნდა მოიძიო და უნდა იცოდე, როგორ გამოიყენო. რთულია, მაგრამ დავძლიე. მერე უკვე ყველაფერი კალაპოტში ჩადგა და ბევრი საინტერესო საქმე განვიხილე. ჩავარდნა არ მქონია, პირიქით, გაკვირვებულებიც კი იყვნენ - პოსტსაბჭოური სივრციდან ჩამოსულმაM ამდენს რომ მივაღწიე. რა იცოდნენ, რომ ამის მთავარი შემოქმედი ჩემი პედაგოგი - თინათინ წერეთელი იყო, რომელიც საბჭოთა სამართალს კი არა, საერთაშორისო სამართალს გვასწავლიდა...
- ალბათ გქონდათ შეთავაზება პოლიტიკური პარტიებისგან. რატომ არ წახვედით პოლიტიკაში?
- პოლიტიკისკენ არ გამიხედავს. შეთავაზება ძალიან ბევრჯერ მქონდა, მაგრამ უარს ვამბობდი. პედაგოგიურ საქმიანობას ორ უნივერსიტეტში ვეწევი. ასევე, კალამი არასოდეს დამიდვია და მომავალშიც მეცნიერულ საქმიანობას გავაგრძელებ. საოცრად მაწუხებს, რომ ხალხში გამძაფრებულია უსამართლობის განცდა. ეს არის მართლმსაჯულების დიდი კრიზისი. მთავარი ის არის, რომ ქართული სამართლის მომხმარებელი მხოლოდ ერთი მუჭა ადამიანები არიან, რომლებიც მმართველ გუნდს წარმოადგენენ. ბუნებრივია, ეს ქვეყნისთვის დიდი მარცხია.
თეა ხურცილავა
"გზა", 2012 წელი