რა რეგულაციები უნდადაუწესდეს სამთო სპორტს?
გუდაურში მომხდარი ტრაგედიის დროს დაღუპული ადამიანების სამოქალაქო პანაშვიდი თბილისში, სამების საკათედრო ტაძარში ჩატარდა და მათ უამრავი ადამიანი გამოეთხოვა. ქვეყანაში გლოვაა. წარმოუდგენელია, ადამიანს გულთან ახლოს არ მიეტანა ეს უბედურება...
29 ივლისს გუდაურში პარაპლანით ფრენისას 2 ადამიანი კლდოვან ფერდობზე ჩამოვარდა. მათ დასახმარებლად სასაზღვრო პოლიციის ვერტმფრენი “მი-8” გაეშურა, მაგრამ საუბედუროდ, “კუდი” კლდეს ჩამოარტყა, მართვა დაკარგა, ჩამოვარდა და აფეთქდა. ბორტზე 8 ადამიანი იყო. ვერტმფრენს გამოცდილი მფრინავი - ზაზა ლორია მართავდა, ეკიპაჟის წევრებს შორის იყვნენ: დიმიტრი ქააძე, ლევან ჩოხელი და ანდრო ქუჯოშვილი. ბორტზე იმყოფებოდნენ ასევე, სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ცენტრის ექიმები - ქეთევან გულაღაშვილი, გიორგი ვენეცკი და ორი მაშველი - გიორგი მარგიანი და კახა ტორჩინავა.
მომხდარი ტრაგედიის შემდეგ არ წყდება მსჯელობა იმაზე, შეიძლებოდა თუ არა ამ უდიდესი ტრაგედიის თავიდან აცილება. სხვადასხვა მოსაზრებაც გამოითქვა, ბევრმა ხელისუფლება გააკრიტიკა და თქვა, რომ უფრო პატარა ვერტმფრენით შეიძლებოდა ამ ტრაგედიის თავიდან აცილება, ბევრმა ვერტმფრენის გაუმართაობას დააბრალა მომხდარი.
შს სამინისტროს სტრატეგიული კომუნიკაციების დეპარტამენტი ოფიციალური განცხადებით გამოეხმაურა ამ შეფასებებს. დაღუპულთა ოჯახებისთვის გამოთქმული სამძიმრით დაწყებულ განცხადებაში ნათქვამია (გთავაზობთ შემოკლებით):
“სამწუხაროა, რომ ტრაგედიის ფონზე გვიწევს ამ განცხადების გამოქვეყნება, მაგრამ უმჯობესია, ფართო საზოგადოებამ იცოდეს გადამოწმებული და ზუსტი ფაქტები. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ბორტზე მყოფი მფრინავები და ბორტ-ტექნიკოსები: პოლკოვნიკი ზაზა ლორია, ვიცე-პოლკოვნიკი ლევან ჩოხელი, მაიორი დიმიტრი ქააძე და ლეიტენანტი ანდრო ქუჯოშვილი თავისი საქმის მაღალი დონის პროფესიონალები იყვნენ. ბორტს მართავდა შს სამინისტროს სასაზღვრო პოლიციის სპეციალური დანიშნულების ავიაციის მთავარი სამმართველოს უფროსის მოადგილე საფრენოსნო მომზადების დარგში, პოლკოვნიკი ზაზა ლორია, რომელიც 1992 წლიდან გახლდათ მფრინავი და წლების განმავლობაში მეთაურობდა შვეულმფრენების ესკადრილიას... აღსანიშნავია, რომ სასაზღვრო პოლიციის სპეციალური დანიშნულების ავიაციის მთავარი სამმართველოს ბაზაზე ვერტმფრენის ყოველი აფრენისას დეტალურად ხდება ვერტმფრენის შემოწმება და დაუშვებელია, ტექნიკურად გაუმართავი ვერტმფრენი პილოტებმა დაძრან და მართონ. აღსანიშნავია, რომ 2019-2022 წლებში სასაზღვრო პოლიციის ავიაპარკი სრულად განახლდა, რაც გულისხმობს, რომ ყველა ვერტმფრენი რეგლამენტირებული, გამართული და განახლებულია... გვსურს ასევე განმარტება გავაკეთოთ სასაზღვრო პოლიციის ბალანსზე არსებულ 2 „სუპერ პუმასთან” დაკავშირებით, რომელიც 2011 წელს შეისყიდეს სამაშველო ფუნქციებისთვის საჭირო აღჭურვილობის გარეშე. სწორედ ამიტომ, “სუპერ პუმის” გამოყენება ვერ ხდება სამძებრო-სამაშველო ოპერაციებში (ხალხის ამოსაყვანად და ვერც ხანძრების ჩასაქრობად)... ვერტმფრენი „მი-8” გამოიყენება ძებნა-გადარჩენის და სამაშველო ოპერაციებში. აღნიშნულ ვერტმფრენს აქვს სპეციალური სამაშველო დანიშნულების აღჭურვილობა... გუდაურის ტრაგედიასთან დაკავშირებით, მყისვე დაიწყო გამოძიება საჰაერო ტრანსპორტის ექსპლუატაციის წესების დარღვევის ფაქტზე, რომელიც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 275-ე მუხლით მიმდინარეობს”.
სპეციალისტების თქმით, შავი ყუთის გაშიფვრის შემდეგ ყველა დეტალს ფარდა აეხდება და გაირკვევა, რა მოხდა იმ საბედისწერო დღეს.
სასაზღვრო ავიაციის ყოფილი ხელმძღვანელი შამილ ქორთოშიძე კარგად იცნობდა მფრინავებს. ზაზა ლორიასთან ერთად წლების მანძილზე მუშაობდა. ამბობს, რომ ზაზა ძლიერი სპეციალისტი იყო. იმაშიც დარწმუნებულია, რომ ვერტმფრენი გამართული გახლდათ:
- ვფიქრობ, ქარის გამო მოხდა ეს ტრაგედია. იმ ტერიტორიაზე, სადაც პარაპლანისტი ჩავარდა, შვეულმფრენი კლდესთან ახლოს იყო. სამაშველო ოპერაცია დაწყების წინ, ჩემი აზრით, ქარი შეიცვალა, დაუბერა, რამაც შვეულმფრენი შეატრიალა და კუდით დაეტაკა ამ კლდეს. შეჯახების შემდეგ ინერციით უკან გადმოაგდო კუდის მხარე და დაიწყო ბზრიალი. ამ დროს მფრინავი შეეცადა შვეულმფრენის გაჩერებას, მაგრამ დაზიანებული კუდი გადატყდა - ეს კადრშიც ჩანს. ამის შემდეგ ვერტმფრენი უმართავი გახდა... ზაზა ლორიას ფრენისა და სამაშველო ოპერაციებში მონაწილეობის დიდი გამოცდილება ჰქონდა. მომხდარს ვერც ეკიპაჟის შეცდომას დავარქმევ და ვერც ტექნიკის გაუმართაობას. გამორიცხულია, ვერტმფრენი გაუმართავი ყოფილიყო. ზაზა არა მხოლოდ ეკიპაჟის მეთაური, არამედ ფრენების დარგში სამმართველოს უფროსის მოადგილე გახლდათ.
- ესე იგი, ქარის მიმართულების უცაბედი შეცვლა ყოველთვის მოსალოდნელია?
- წამებში შეიძლება ქარმა მიმართულება შეიცვალოს. შვეულმფრენის მდგომარეობა ოდნავ შეიცვალა, ცოტათი უფრო კლდისკენ გადაიწია. კლდესთან ისედაც ახლოს იყო: პარაპლანისტისთვის ბადე რომ ჩაეშვათ, ვერტმფრენი მის თავზე უნდა ყოფილიყო... ფართომასშტაბიანი სამაშველო სამუშაოებისთვის ეს იდეალური ტექნიკაა, უბრალოდ, პატარა შვეულმფრენს უფრო პატარა სამოქმედო არეალი დასჭირდებოდა. არის ევროპული ტექნიკა, რომელიც გამოიყენება სამაშველო სამუშაოებისთვის, ერთი კაცის ამოსაყვანად. როცა მაშველებისა და ექიმების გადაყვანაა საჭირო, ამისთვის ის პატარაა. მე და ზაზას არაერთი სამაშველო ოპერაცია ჩაგვიტარებია ერთად, 1 000 საათზე მეტი გვაქვს ერთად ნაფრენი. გამოცდილება დიდი ჰქონდა. შესვლის წინ 2-3 წრე გააკეთა, შეარჩია სასურველი ადგილი, დაეკიდა იმ ადგილზე და იწყებდნენ სამაშველო ოპერაციას...
ჩემი აზრით, უკეთესი იქნება, სამაშველოს ჰყავდეს თავისი ტექნიკა, ჰქონდეს სპეციალური აღჭურვილობა და რამდენიც საჭიროა, იმდენი გამოცდილი და ერთმანეთთან შემუშავებული ეკიპაჟი. ცალკე თუ იქნება ეს სამსახური და ექნებათ ერთი მცირე ზომის და მეორე ცოტა უფრო დიდი შვეულმფრენი, კარგი იქნება.
მამუკა ნიკოლაძე, “მოხალისე სამთო მაშველთა ასოციაციის” ხელმძღვანელი:
- ევროპის ნებისმიერ ქვეყანაში სამთო-სამაშველო სამსახურს ჰყავს თავისი ვერტმფრენები. სამაშველო ვერტმფრენებს ალტერნატივა არ აქვს, თანაც, სამაშველოს პილოტი აბსოლუტურად განსხვავებულია საზღვრის დაცვის პილოტისგან. სამაშველო სამსახური, განსაკუთრებით სამთო-სამაშველო, არ უნდა იყოს შს სამინისტროს შემადგენლობაში, ეს არის ცალკე სფერო, სტრუქტურა უნდა ჩამოყალიბდეს. 25 წელია ველაპარაკებით ყველა მთავრობას ამაზე, მაგრამ არაფერი გაკეთდა.
“თუ ხართ პარაგლაიდინგით ფრენის სწავლით დაინტერესებული, გამოცდილი ინსტრუქტორები დაგეხმარებიან შეისწავლოთ როგორც პრაქტიკული, ასევე თეორიული ნაწილი, უსაფრთხოების ყველა სტანდარტის დაცვით. კურსის დასრულების შემდეგ გადმოგეცემათ სერტიფიკატი. კურსი გათვლილია 10-12 სასწავლო დღეზე, რაც საკმარისია დამოუკიდებლად საბაზისო ფრენების შესასწავლად”, - ბევრ ასეთ განცხადებას გადავაწყდი სოციალურ ქსელში და ბუნებრივია, ბევრმა მსურველმაც ამ გზით ისწავლა პარაპლანით ფრენა და სერტიფიკატიც აიღო... სამწუხაროდ, წელს ივლისში პარაპლანით ფრენის 3 შემთხვევა დასრულდა ტრაგედიით. როგორც ამ საქმეში ჩახედული ადამიანები ამბობენ, სულ 4 ტრაგიკული შემთხვევა გვქონდა წლების განმავლობაში, ბოლო დროს კი - ზედიზედ 3 ერთ თვეში. თუმცა, ხშირად ხდება პატარა ინციდენტი, რომელიც საბედნიეროდ, მსხვერპლის გარეშე სრულდება - მაშველებმა არაერთი სიცოცხლე გადაარჩინეს.
გუდაურში თურმე დღეში 300-500 ფრენა შეიძლება მოხდეს, ამას არავინ აკონტროლებს და არც რეგულაციების დაცვა ევალება არავის. პარაგლაიდინგის განვითარებისა და პოპულარიზაციის კლუბის - XჩAUჩAშUშ-ის ინსტრუქტორი ლაშა ჯაპავა ამბობს, რომ ამ სფეროს მოწესრიგებას წლებია ითხოვენ ხელისუფლებისგან, მაგრამ - უშედეგოდ.
- ლაშა, რამდენად რთულია საფრენად გუდაურში ტრაგედიის ადგილი?
- გუდაურში ბევრჯერ მიფრენია. ერთ-ერთი რთული ლოკაციაა, ქარი და ყველაფერი იდეალურია, მაგრამ კლდიანია, ელემენტარულ შეცდომას არ გაპატიებს. პილოტი, რომელსაც ეს მოუვიდა, უზარმაზარი გამოცდილების მქონე იყო... პარაგლაიდინგის შემთხვევაში ყველა წესის დაცვა აუცილებელია. უსაფრთხოების კუთხით აფრინდი, გაფრენა ძალიან მარტივია, როცა იცი, ქარი როგორია, ასაფრენი და დასაჯდომი ადგილი როგორია და როცა პილოტს მიჰყვები. თხილამურით სრიალი ბევრად საშიში და ტრავმულია; ჯომარდობა, მთაზე, კლდეზე ცოცვა უფრო საშიშია, ვიდრე პარაგლაიდინგი. აქ გუმბათი იმდენად უსაფრთხო სტანდარტებითაა აგებული, იმდენად დახვეწილია ყველაფერი, რომ პილოტის უნარი 20 პროცენტია, ორკაციანი ფრენისას - მით უმეტეს. ჩვენ, პილოტები, ერთმანეთს ვაძლევთ რჩევებს, მაგრამ რჩევა არ არის საკმარისი. არის ათასი მოტივაცია, რომელიც გიბიძგებს, რაღაც ნაბიჯი გადადგა, მით უმეტეს, როცა კანონი არ გზღუდავს. სწორედ ამაზეა ლაპარაკი - საჭიროა, კანონით რეგულირდებოდეს ყველაფერი. პარაგლაიდინგის, როგორც სპორტის, პროფესიის აქტივობა ტურისტული ბიზნესის განვითარებასთან ერთად მოხდა. შემოსავლიანი ბიზნესია. ქვეყნისთვის, ხალხისთვის, ინსტრუქტორებისთვის ძალზე მომგებიანი. ჩვენში ქაოსურად განვითარდა ეს სპორტი. დღეს უკვე ჩამოყალიბებული, განვითარებულია. პილოტები მაღალი კლასის ინსტრუქტორები არიან, მაგრამ ნორმატიული აქტები, დებულებებია მოსაწესრიგებელი, რომელშიც ყველა პილოტი უნდა მოექცეს. სანამ მანქანის ღვედის შეკვრა სავალდებულო არ გახდა, მანამდე ხომ არავინ იკრავდა? ასეა ეს სფეროც კანონით მოსაწესრიგებელი. არაერთხელ მივმართეთ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს - სამოქალაქო ავიაციას, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს, შს სამინისტროს, ტურიზმის სააგენტოს, იუსტიციის სამინისტროს და ვითხოვდით, დაგვხმარებოდნენ ნორმატიული აქტების დადგენაში, რითაც მერე ყველა იხელმძღვანელებდა, მაგრამ ისიც ვერ გაარკვიეს, რომელ უწყებას უნდა მოეგვარებინა ეს საკითხი. თანაც, პირდაპირ ჩვენი ბიუჯეტის დათვლას იწყებდნენ, იმის ნაცვლად, რომ დაგვხმარებოდნენ და შეექმნათ კანონმდებლობა. თვითონ ჩაერთვნენ ამ ბიზნესში, ინსტრუქტორობა და პარაპლანით ფრენა დაიწყეს. გვითხრეს, ეს ბიზნესია და ბიზნესი თავისით იპოვის გზასო, მაგრამ ბიზნესს სჭირდება მიმართულება, ეს ხომ სპეციფიკური სფეროა. რეგულაციები რომ ყოფილიყო, განსაზღვრულიყო ტურისტული სარეკრეაციო ზოლები, ასაფრენი და დასაფრენი, აუცილებლად ავირიდებდით იმ უბედურ შემთხვევებს, რაც მოხდა... ახლა ცდილობენ, ეს ამბავი პილოტების გამოუცდელობას დააბრალონ. არა, ნამდვილად არ არის ასე. ყველა ლიცენზირებული პილოტია, ვინც დაფრინავს: ზოგმა ფედერაციისგან აიღო ლიცენზია, ზოგს მიკრომეწარმემ ასწავლა, ზოგს - ვიღაც შპს-მ... იურიდიულად ყველას აქვს სერტიფიკატი, მაგრამ როცა პროფესიულად ამას ვიყენებთ, უკვე განათლების სამინისტროს პრეროგატივა უნდა იყოს ამის შესწავლა და ხარისხის მართვის ცენტრმა უნდა დაამტკიცოს... როცა ავფრინდებით, იქ უნდა იყოს ბადეები; ხევში, ხრამში კი არ უნდა ვჯდებოდეთ, უნდა იყოს დასაფრენი ზოლი. ვიღაცამ ხომ უნდა იზრუნოს ამაზე? პირველ რიგში, საქართველოში პარაგლაიდინგის სწავლებისა და ლიცენზირების საკითხი უნდა დარეგულირდეს. “ტანდემ პილოტისა” და კომპანიის უსაფრთხოების დაცვის სტანდარტები შრომითი უსაფრთხოების ინსპექტორის მიერ უნდა კონტროლირდებოდეს პერიოდულად და მკაცრად. ერთ-ერთი უმთავრესია ასაფრენ-დასაფრენი მოედნების მოწერიგება შესაბამისი სტანდარტების დაცვით. კონკურენციის გამო ასაფრენ-დასაფრენ მოედნებზე კერძო ბიზნესი ერთმანეთს ზღუდავს და პილოტები იძულებული ხდებიან, დიდი რისკის შემცველი მოედნებიდან აფრინდნენ და არასტანდარტულ მოედანზე დაეშვნენ, რაც კიდევ უფრო დიდ საფრთხეს შეიცავს. ასევე უმნიშვნელოვანესია უამინდობის დროს ასაფრენი მოედნების დაკეტვა ყველა პილოტისთვის... კიდევ - პარაპლანს, ყველა ინვენტარს აწერია გამოშვების წელი. მისი გამოყენების ვადა 2 წელია, მაგრამ კარგად თუ გამოიყენებ, შეგიძლია უფრო დიდხანს გქონდეს, ოღონდ უნდა გაგზავნო და შეამოწმო ექსპერტიზაზე...
საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახური თავისი თვალით ხედავს ყველაფერს და ჩვენი გულისტკივილი ესმოდათ, მაგრამ ვისაც ამის მოგვარება ევალება, იმათგან არაფერი ისმოდა. დასაჯდომის მოწესრიგების ნაცვლად ყიდდნენ მიწებს, - სადაც გინდა, იქ დაჯექი, ოღონდ ფული გადაიხადე; თუ კონკრეტული ლოკაცია აღმოჩნდებოდა საინტერესო, მას ასხვისებდნენ. გაასხვისე, კი, ბატონო, მაგრამ ვის საკუთრებაშიცაა, იმას მოსთხოვე, ბადე გააკეთოს, სივრცე მოაწესრიგოს, ლოდები გადააგოროს - მსგავ საკითხებზეა საუბარი. საქართველოში სულ 4 თუ 5 ლოკაციაა და თითოეულისთვის უნდა დაწესდეს ნორმატივები, რითიც ყველა იხელმძღვანელებს.
თეა ხურცილავა