"საზოგადოება მონატრებულია, რომ ელაპარაკო საკუთარ ენაზე"
22 აპრილს, ახმეტელის სახელობის თეატრმა არაერთ სტუმარს, ვაჟა-ფშაველას გენიალური ნაწარმოების -"სტუმარ-მასპინძელი" მიხედვით დადგმული სპექტაკლით უმასპინძლა. ირაკლი გოგიას რეჟისორობით, ეროვნულ მოტივებზე აგებული, თანამედროვე თეატრალური ფორმებით გააზრებული დადგმა ტრადიციების, ფოლკლორის, მსოფლმხედველობის სინთეზური წარმოჩენაა.
ვიდრე დიდი შრომის შედეგად, ეს სპექტაკლი "დაიბადებოდა", შესაძლებლობა მქონდა, რეპეტიციას დავსწრებოდი. პარტერიდან თვალს ვადევნებდი მსახიობების თამაშს, რეჟისორისა და მუსიკალური ხელმძღვანელის რეპლიკებს, მსჯელობას... თავად ეს პროცესიც იყო რიტუალი; ყველა დეტალით, ნაბიჯით, მოძრაობით, ბგერით, აკორდით წარსულთან მიახლოების მცდელობა.
ირაკლი გოგია:
-საღამოს 8 საათია, დღეს რეპეტიცია ყველაზე ადრე დავიწყეთ. ჩვენ მუშაობას ვიწყებდით გვიან, როცა თეატრში შემოქმედებითი ჯგუფის გარდა, არავინ იყო. სპექტაკლმა თავად გვიბიძგა, ამ რეჟიმში გვემუშავა. თქვენ ხართ პირველი ადამიანი, ვინც რეპეტიციას დავასწარით. აქ ყოველთვის ღამის საათებში ვართ, ერთმანეთზე განდობილნი და ის "საიდუმლო", რაც აქ ხდება, მხოლოდ ჩვენია. დღეს შევამჩნიე, მსახიობები ბოლომდე არ გაიხსნენ, ზოგიერთი სცენა ტექნიკურად გადაიარეს, დაწყების დროც კი გაწელეს. დაიჟინეს, -ეს პროცესი მხოლოდ ჩვენია, ძალიან "თოთოა", რომელსაც ჯერ არ უნდა შეეხოო.
-როგორ იდგმება სპექტაკლი რეჟისორის გონებაში, ვიდრე მოქმედება სცენაზე გადავა?
-გონებაში მუდმივი შემოქმედებითი პროცესია, არ მთავრდება. მერე ყველაფერი თანდათან ლაგდება. საქმეს უნდა მიუდგე იმ პატარა ღმერთით, რომელიც ადამიანში ცხოვრობს და სინდისი ჰქვია. საბოლოო ფორმა გუშინ მოვხაზეთ. ეს სპექტაკლი აქ, ამ სცენაზე ჩამოყალიბდა. ზოგჯერ მსახიობი სრულიად სხვა მიმართულებას გაძლევს, სხვა დეტალს მოგაფიქრებინებს. ვაჟა-ფშაველა თავისი ენერგეტიკით დაგვეხმარა. თუ სწორი მიმღები გახდები, ამ ძალას კოსმოსიდან აუცილებლად იგრძნობ. ამიტომაა ჩემთვის თეატრში მუშაობა კინოზე საინტერესო: კინოში აიღებ ბევრ მასალას და მერე ამონტაჟებ, იქ ფირთან გაქვს "ურთიერთობა" და თეატრში -ცოცხალ ემოციასთან.
რიტუალებში კირკიტი მიყვარს. რიტუალი ეს არის მსოფლიო თეატრის სათავე. რიტუალები თუ სადმე არსებობს, ეს საქართველოა. მთებში უამრავი საინტერესო მასალაა ჩაკარგული. ყველა დიდი ეთნოგრაფი რიტუალებს იკვლევდა. როცა ამ სპექტაკლზე დავიწყე ფიქრი, გონებაში სულ მიტრიალებდა აზრი, რომ აუცილებლად, თანამედროვე ფორმას მორგებული, ძველი ქართული რიტუალები გამომეყენებინა. ვაჟას გენიალური ტექსტი მსახიობს ხშირად უბიძგებს თამაშისკენ, რიხისკენ. მინდოდა, მხოლოდ რიხი არ ყოფილიყო სცენაზე; წინა ხაზზე ის ადამიანური ურთიერთობები გადმოსულიყო, რომელიც მთაში ფასეულია.
-დეკორაციაზე გკითხავთ. მთლიან ფონად სარკე რატომ შეარჩიეთ?
-ანარეკლია, იმის ნიშნად, რომ პროცესი არასდროს მთავრდება. ფშავ-ხევსურეთში, მდინარის პირას ღამეს თუ გაათევ და ბუნებას ყურს დაუგდებ, ძალიან ადვილად შეიძლება, ცხენზე მჯდომი XVII საუკუნის ხევსური წარმოგესახოს. ისინი მხოლოდ სიმბოლურად დაასაფლავეს, ისევ იქ ბუდობენ, ისევ დახეტიალებენ. მთაში საფლავისადმი უფრო დიდი კრძალვა აქვთ, ვიდრე -სახლისადმი. შეიძლება, სახლ-კარის წაბილწვა გაპატიონ, მაგრამ საფლავის წაბილწვას არ გაპატიებენ! მათ სახლებს ფასეული არაფერი აქვთ, თავშესაფარი უფროა, მაგრამ საფლავებს სისხლის ფასად იცავენ. ბავშვობიდან ვეცნობი, ვიკვლევ ამ მხარის თავისებურებებს.
სხვა არც ერთი მოღვაწე რომ არ ჰყოლოდა ამ ქვეყანას და ერთი -ვაჟა-ფშაველა დაბადებულიყო, მხოლოდ ეს ეყოფოდა. ამაყები უნდა ვიყოთ, რომ ასეთი წინაპარი გვყავდა. ქვეყანაში ამდენი სულელური დღესასწაული რომ გვაქვს, არ შეიძლება, ვაჟას დღე დავაწესოთ? რომ შევიკრიბოთ და მისი თითო სტროფი წავიკითხოთ? ვაჟა-ფშაველა ხომ მხოლოდ ამბების მთხრობელი მწერალი არ არის. მისი აზროვნება იმ გარემოში სპონტანურად დაიბადა. ზოგადად, გენიოსები ხომ ასფალტზე არ იბადებიან, ისინი ყოველთვის მიწაზე, ბუნებაში იშვებიან.
-სპექტაკლს დამატებით ემოციას ცოცხალი მუსიკალური გაფორმება სძენს.
-სცენაზე ვაჟას გმირებისთვის მუსიკა როგორ ჩაგვერთო? დინამიკიდან გასული ხმას არ გვაპატიებდა, ეს ამ მწერალს არ ეკადრება. ამიტომ ვარჩიე, სცენაზე ყველაფერი ბუნებრივი ყოფილიყო. სპექტაკლში გამოყენებულია ნიკო სულხანიშვილის, იოსებ კეჭაყმაძისა და ეთერ თათარაიძის მუსიკა. სიმღერები ზვიად ბერიაშვილმა გადაამუშავა.
ჩვენი დიალოგი პრემიერამდე 5 დღით ადრე შედგა. მაყურებლისთვის ფარდა 22 აპრილს გაიხსნა. სცენაზე ამეტყველებულ ვაჟას გმირებს, მსახიობების მიერ ცოცხალ მუსიკალურ გაფორმებას, დეკორაციას, სარკის "კედლებს" და მასში გამოსახულ ანარეკლებს, სანთლის შუქს, სცენიდან წამოსულ საკმევლის სურნელს ნამდვილად ჰქონდა იმის ძალა, რომ მაყურებელი XXI საუკუნიდან ძველი დროის ქისტეთის სოფელში "გადაეყვანა". სოფელში, სადაც სტუმარი ღვთის წყალობად მიიჩნეოდა. მისი პატივისცემა უმაღლეს რანგში იყო აყვანილი. იქ, სადაც სიტყვები: "დღეს სტუმარია, ეგ ჩემი, თუნდ ზღვა ემართოს სისხლისა" მანამდე და შემდგომ წლებშიც დაწერილ ყველა კანონზე და კოდექსზე მაღლა იდგა. გაისმოდა მაშინდელი სატკივარი, რომელიც თავს დღესაც ხშირად გვახსენებს: "სიკვდილი ყველას გვაშინებს,/ სხვას თუ ჰკვლენ, ცქერა გვწადიან;/ კაცნი ვერ ჰგრძნობენ ბევრჯელა,/ როგორ დიდს სცოდვას სჩადიან".
ირაკლი გოგია:
-საზოგადოება მონატრებულია, საკუთარ ენაზე რომ ელაპარაკო. რთავ ტელევიზორს და პოლიტიკოსები გაუგებარი ენით ლაპარაკობენ, მუდმივად რაღაცას გვიმტკიცებენ. ჩვენი თეატრი თავის დროზე გაიხსნა იდეით, რომ ქართული დრამატურგიის კერა ყოფილიყო. მართალია, ლერი პაქსაშვილს ეს თეატრი ვიშნევსკის პიესის მიხედვით დადგმული სპექტაკლით გაახსნევინეს, მაგრამ მანამდე მას დადგმული ჰქონდა "სტუმარ-მასპინძელი", რომელიც შემდეგ, მეორე სპექტაკლად აჩვენებინეს. მაშინდელი იდეოლოგიის გამო, 35 წლის წინ, ეს წარმოდგენა აკრძალეს, მაგრამ სიმბოლურად მაინც ეს იყო პირველი სპექტაკლი, რომელიც ამ თეატრში დაიდგა. ჰოდა, ჩემი რეჟისორობით დადგმული "სტუმარ-მასპინძელი" ლერი პაქსაშვილის ხსოვნას ეძღვნება. ყველა თეატრს საქართველოში და არა მხოლოდ ჩვენს ქვეყანაში, აქვს იდეა, გარკვეული სურვილითაა გახსნილი. ახმეტელის თეატრი ქართულ იდეაზეა. მე არ ვარ შოვინისტი, მაგრამ ახლა არის პერიოდი, როცა საქართველოს ეროვნული ფასეულობებით გაჯერებული დრამატურგია სჭირდება. თუ დღეს ახალგაზრდა წიგნს არ კითხულობს, ცოცხალი ემოცია შევთავაზოთ და იქნებ თეატრმა მოახერხოს წიგნის მაგივრობის გაწევა.
თეატრს დიდი მისია აკისრია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ქვეყანას უჭირს. ქვეყნის გასაჭირი დღეს ფასეულობების აღრევაა.
დღეს მევახშეა პირველი ადამიანი, რომლის გვერდითაც ილია ჭავჭავაძე პურს არ გატეხდა. ვაჟა-ფშაველა მთაში ხშირად, მშიერი იყო.
ცივილიზაცია საქართველოში ყოველთვის მთიდან ჩამოდიოდა. ბარიდან მთაში ცივილიზაცია არ ასულა, მაქსიმუმ შეიძლება, მთაში მაკარონი აიტანო. ამ სპექტაკლით ჩვენ საქართველოს მთას მოვივლით, წარმოდგენებს ღია ცის ქვეშ ვაჩვენებთ. იქ ადამიანები ასეთ სანახაობებს მოწყურებული არიან, არადა, ყველაფერი მათი შექმნილია. ქართულმა თეატრმა დღეს აღმზრდელობითი ფუნქცია უნდა შეასრულოს. ჯერჯერობით საქართველო ისევ ქვეყანაა, სახელმწიფოდ ვერ ჩამოყალიბდა და ჩვენ სახელმწიფოდ უნდა ვაქციოთ! მხოლოდ სახელმწიფო მმართველებს არ უნდა ვუცქიროთ, მშენებლობის პროცესში თავადაც უნდა ჩავებათ.
-იყო რაიმე ისეთი, რაც გინდოდათ გაგეკეთებინათ, მაგრამ გარემოებების გამო ხელი შეგეშალათ?
-თავდაპირველად მინდოდა, განათებაც ბუნებრივი ყოფილიყო, მაგრამ გამომდინარე იქიდან, რომ თეატრში უსაფრთხოების დაცვა ძნელია, ამ რისკზე არ წავედით. მაგალითად, დარბაზის ცეცხლით განათება მინდოდა... სამაგიეროდ, როდესაც მთაში, ღია ცის ქვეშ ვითამაშებთ, იქ აუცილებლად ცეცხლით მოხდება განათება და ხელოვნური აღარაფერი იქნება.
"რაც უნდა კარგი მსახიობი იყო, სინდისი სუფთა თუ არ გაქვს და მორალურად მყარი არ ხარ, ვაჟას გმირებს ვერ ითამაშებ, თანაზიარი ვერ გახდები", -ამბობს რეჟისორი. მან როლები შემდეგნაირად გადაანაწილა: ზვიადაური -ანდრია გველესიანი, ჯოყოლა -გიორგი ცხადაძე, მუსა (ხევსური ბიჭი) -გიგი მიგრიაული, აღაზა -თინა გვაზავა, ხევსური ქალი -გვანცა კანდელაკი, ქისტი ქალები: ნინო არეშიძე და თაკო ფრიდონაშვილი.
გიორგი ცხადაძე:
-ძალიან სასიამოვნო იყო ის შეფასებები, რომელიც დღეს აქ, პრემიერის შემდეგ მოვისმინე. ვაჟა-ფშაველა გამორჩეულად მიყვარს, ჯოყოლა კი ბევრი მსახიობისთვის სასურველი როლია. მადლობა ირაკლი გოგიას, რომ ასეთი საპასუხისმგებლო როლი მანდო. ვეცადე, საინტერესო სახე შემექმნა.
-ჯოყოლას როლზე მუშაობა როგორ დაიწყე, პირველად რა გააკეთე?
-პირველი, რაც გავაკეთე, ის იყო, რომ ეს ნაწარმოები კიდევ ერთხელ წავიკითხე. გავეცანი მთის ტრადიციებს. ვეცადე, ჯოყოლას ამბავი თავიდან ბოლომდე შემეგრძნო. ფსიქოლოგიურად მოვემზადე და თითქოს იმ ეპოქაში გადავსახლდი... ეს სპექტაკლი ყველა ქართველმა უნდა ნახოს.
-ჯოყოლამ ისეთ რამეზე თუ დაგაფიქრა, რაზეც აქამდე არასდროს გიფიქრია?
-სინათლეს რომ აქრობ და სანთლებს ანთებ, იმ ინტიმურ გარემოში შეუძლებელია, შენ "შენ" დარჩე და გმირის ფიქრები არ მოგეძალოს. ამ სპექტაკლმა გამზარდა, გამაძლიერა... წარმოიდგინეთ, შინ მოსისხლე მტერი გყავს, შენი ძმის მკვლელი და რამდენად დიდი ძალაა საჭირო, რომ ამ დროს საკუთარ თავზე მაღლა დადგე; იმდენად მაღლა, რომ სხვების აზრი განზე გაწიო, საზოგადოების გავლენის ქვეშ არ მოექცე და შენი სიმართლით იარო. ეს ბევრისთვის გაუგებარია, არა?
ანდრია გველესიანი:
-ძალიან რთულია, შეეხო ისეთ დიდ საგანძურს, როგორიც ვაჟა-ფშაველამ დაგვიტოვა. ზვიადაურის როლზე მუშაობა საინტერესო და შრომატევადი იყო.
-ზვიადაურის ხასიათი როგორი მოირგე?
-ის ტყვე აღმოჩნდა სტუმარ-მასპინძლობის ტრადიციისა. იმდენად გამჯდარი იყო ეს ტრადიცია, სახლში ვინმე რომ დაგპატიჟებდა, იქ მიუსვლელობა არ შეიძლებოდა. ზვიადაურმა კარგად იცოდა, სტუმრად ვისთან მიდიოდა და შეიძლება ითქვას, ის ამ ყველაფრისთვის მზად იყო. ჩემთვის, როგორც მსახიობისთვის, მისი განცდების გათავისება საინტერესო გახლდათ.
გიგი მიგრიაული:
-როდესაც გავიგე, მუსას როლი უნდა შემესრულებინა, პირველი განცდა -შიში იყო. ამ როლს ბევრნაირი გარდასახვა, ხმის გამოცვლა სჭირდება. ნაწარმოებში ყველაფერი იმდენად დიდი გეომეტრიული სიზუსტით არის, შეუძლებელია, შესრულებისას სიტყვა შეცვალო. დიდ გულწრფელობას მოითხოვს. ტექნიკურად ვერც ერთ დიალოგს, ვერც ერთ სცენას ვერ "გადაივლი".
-ახლა აქ ვაჟა-ფშაველა რომ იყოს, რას ჰკითხავდი?
-რომელ სცენაში, სად, რა დაინახა და თავად რას გრძნობდა? უჰ!!! ეს რა მკითხე, ახლა ვაჟასთან მთელი ღამე ვილაპარაკებდი, მასთან დიალოგს არაფერი აჯობებდა.
ირაკლი გოგიას ვეთანხმები, საქართველოს ნამდვილად სჭირდება ეროვნული ფასეულობებით გაჯერებული დრამატურგია. ახმეტელის თეატრს წინ ბევრი საინტერესო გეგმა აქვს. ჩვენ ამ თეატრის აფიშას თვალს დიდი ინტერესით ვადევნებთ და შემდგომი პრემიერების შესახებაც აუცილებლად მოგითხრობთ.
თამუნა კვინიკაძე