ემიგრანტის ჩანაწერები - "პატარა ბილიკს ზეცაში ავყავდით..."
ჩემი რესპონდენტი - ქეთევანი პირად საუბრებში ხისტი, პირდაპირი და არგუმენტირებული ქალია. სამსახურებრივ მდგომარეობაზე არ ლაპარაკობს, თუმცა ჩანს, რომ "რიგითი მომვლელი" არ არის და არც არალეგალობის სიმწვავე გადაუტანია (ან გადაიტანა დიდი ხნის წინ). მის "ფეისბუკ"-გვერდზე ხშირად წააწყდებით სამადლობელ კომენტარებს, მაგრამ ამას მაშინ დაინახავთ, თუ "ჩაუსაფრდებით", თორემ მერე თვალსაწიერიდან იკარგება - სავარაუდოდ, ქეთევანი მას შლის. მისი საქართველოში ცხოვრების დროინდელი მოგონებები სენტიმენტალური ნოველებივით იკითხება, ამერიკული კი - უფრო რეალისტურად.
"ნიაღვრის ქუჩაზე მდებარე ბინას, სადაც ბებიას ხშირად ვსტუმრობდი, დიდი ფანჯრები ჰქონდა (არ ვიცი, იქნებ მე ვიყავი მაშინ პატარა და ასე მეჩვენებოდა). საათობით ვიჯექი ფანჯრის რაფაზე, საჭმელსაც იქ მაჭმევდა ბებია, რადგან ჩამოსვლას არც ვფიქრობდი. ფანჯრები ძალიან პატარა, მრგვალ ბაღს გადაჰყურებდა. ბაღის წინ კი ტრამვაის გაჩერება იყო და იქვე სამგზავრო სიფრიფანა ბილეთები იყიდებოდა. ტრამვაი რბილად, ნელა მიიწევდა ზევით, სამოთხისაკენ, რომელსაც ფუნიკულიორს ეძახდნენ. შუა გზაზე, ვაგონიდან გამოსვლა და მამა დავითის ეკლესიაში შესვლა შეიძლებოდა. იქ დანთებული სანთლების ფონზე, მუდამ სევდიანი ხატები გიმზერდნენ ძველი ჩარჩოებიდან. ბებო სანთლებს ყიდულობდა და პატარა ბილიკს ზეცაში ავყავდით... დაიმახსოვრე: "ბაღში ვაზი ობოლი, მეტის ლხენითა სტირის..." მამეორებინებდა ბებო. ვაზი ხომ ყურძენს ისხამს, ის ხომ ადამიანი არ არის, როგორღა ტირის? - არ ვიჯერებდი. "ცუდად ხომ მაინც არა ჩაივლის, ეს განწირული სულისკვეთება..." ახლა სხვა, ბავშვისთვის კიდევ უფრო გაუგებარი სიტყვების გამეორებას მაძალებდა. როცა მე აღარ ვიქნები, ესენი გასწავლიან როგორ იცხოვრო, - მტვრიან ქვებს ეფერებოდა ბებო. მერე სხვაგან გადავედით საცხოვრებლად. იმ ფანჯრებზე დამწყდა გული, ბაღს რომ გადაჰყურებდა, უკეთესი ადგილი საცხოვრებლად ვერც წარმომედგინა. ერთხელ, სკოლაში მომაკითხა დედამ და ჩემს კლასელ ბიჭზე მითხრა, - ბებოს მერე ეს ცხოვრობდა იმ ბინაშიო. მაშინ ვერ შევეკითხე და დღემდე არ ვიცი, მართლა ცხოვრობდა თუ არა, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, თუ იმ კაცში რაიმე კარგი არსებობს, იმ ფანჯრებზე მიყრდნობილი მზისგანაა, ბიჭს რომ ათბობდა!"
ესეც საქართველოში ცხოვრების ამსახველი მინიატიურაა:
"ყვავილები ძალიან მიყვარს და არა მარტო ოთახის. სახლში ასე იყო მიღებული, მამა დედას ანებივრებდა და მეც მარაქაში გავდიოდი. არ ვიცი, ბავშვობის დროინდელი სურნელი იყო, თუ ყვავილებისა, მაგრამ დღემდე მახსოვს ის გამაოგნებელი არომატი, ლარნაკის გარშემო, ოთახის სიმყუდროვეს რომ ქმნიდა. დედა ფრთხილად ალაგებდა წყალში, ღერო რომ არ დაზიანებოდა და კარგი ნაცნობივით უღიმოდა ყვავილს, რაღაც საიდუმლო ჰქონდა თითქოს ორივეს. მამის წასვლის შემდეგ, დედა უკვე თვითონ ყიდულობდა ყვავილებს, მაგრამ ვარდები არასდროს მოუტანია. ოდნავ მწყინდა კიდეც, თუ მინდვრის ყვავილები უყვარდა, მამა რატომ ვერ ხვდებოდა, ვარდებით რომ ასაჩუქრებდა-მეთქი? - ვფიქრობდი... ის გაზაფხული, როცა დედა გაგვცილდა, განსაკუთრებით ცხელი იყო. ნემსის გაკეთებაზე უარი თქვა და ძლიერ ტკივილებს ჯიუტად უძლებდა. გამთიშავს, მე კიდევ ბავშვებს მინდა, ვუყუროო. ექიმი იყო და იცოდა, რასაც დამართებდა წამალი. ერთხელაც დაჯაბნა ტკივილმა, ღამე დაგვათენდა ნაცრისფერი. გამაგრდით, ერთი-ორი დღეღა დარჩაო, - ექიმმა. ბავშვები დეიდასთან წავიყვანე, ბაზარში გავიარე და ყვავილებით გავავსე მანქანა. უზარმაზარ ბუჩქად გადაქცეული შევედი სახლში და დედას საწოლი ყვავილებით გავუვსე. ოდნავ გამოცოცხლდა. ვარდები მომიტანეო? - მკითხა. მივხვდი, ვეღარ ხედავდა. ტყუილს როგორ ვეტყოდი მომაკვდავს?! - ვარდებიც არის, დედა, შემოგიტან ახლავეო, დაჰპირდა ჩემი ძმა და ოთახიდან გავიდა. აქამდე თუ იმედს ვაძლევდი ავადმყოფს და ჩუმ-ჩუმად ვიცრემლებოდი, თავი ვეღარ შევიკავე და ჩემი უსუსურობისა და უძლურებისაგან განადგურებული ავტირდი. თურმე, ვარდები ჰყვარებია და არ ვიცოდი. არ ყიდულობდა, უჭირდა ალბათ, რადგან მამას აგონებდნენ და ჩხვლეტდნენ მონატრების ეკლები... ჩემი ძმა ვარდებით ხელში დაბრუნდა. სახესთან ახლოს მიუტანა ყვავილი. ერთადერთი ცრემლი ჩამოუგორდა, წვეთი წყალივით..."
შემდეგი მონათხრობი პრაგმატულობისა და სენტიმენტის ნაზავია:
"რატომღაც, ბოლომდე ვერ იმეტებ დასასრულისათვის საკუთარი ცხოვრების საუკეთესო მონაკვეთს...
"ნათურა გადაიწვებოდა, ვცვლიდი; უთო გაფუჭდებოდა, ვაკეთებდი; უნიტაზი გაიჭედებოდა, სანტექნიკოსის გარეშე ვაწესრიგებდი. ქმარს სახლი დაკრიალებული ხვდებოდა და სადილ-ვახშამი მის გემოზე მზადდებოდა; მეგობრებთან ურთიერთობას არ ვუშლიდი, ფული მე არ მომითხოვია ზედმეტი არასოდეს, ვიცოდი, რისი მშოვნელიც იყო და..." - ჩემი მეგობრის დამშვიდებას აზრი არ აქვს, ქმრის წასვლა უნდა გამოიტიროს. სიტუაციის შესაბამისი, ტრაგიკული სახე მაქვს და ყველაფერზე თავს ვუქნევ. ამასობაში წარმოვიდგინე გაჭედილი უნიტაზი, მის თავზე მოფუსფუსე ხელსაწყოებით "შეიარაღებული" ჩემი მეგობარი, დაუვარცხნელი თმითა და დასვრილი, დასველებული ხალათით; მერე კიბეზე გადამჯდარი როგორ ცვლის ჭერზე ნათურას, სამზარეულოს მაგიდაზე დაშლილი უთოს ნაწილები...
- სანტექნიკოსს რატომ არ იძახებდი? - ვკითხე. მოულოდნელობისგან დაიბნა, თმა ყურს უკან გადაიწია. მივხვდი, მთელ ჯავრს ახლა ჩემზე იყრიდა და დავასწარი: მოვა, აი, ნახავ, თუ არ დაბრუნდეს! სად იპოვი ჩვენს დროში ნორმალურ "ელექტრიკს", "სანტექნიკს"? სადაა შენისთანა მონაპოვარი?!
- არ ვაპატიებ, არავითარ შემთხვევაში! - მითხრა და ყავის მოსადუღებლად მოემზადა.
- კბილის "ჩოთქიც" კი წაიღო, - თვალებში შემომხედა, ასეთი სერიოზული არგუმენტის შემდეგ რას ვეტყოდი?!
- ახალს დაახვედრებ, რა პრობლემაა! - გავუცინე გულუბრყვილოდ.
უშაქრო, მწარე ყავა სასჯელივით დავლიე. ვიცოდი, ვისთანაც წავიდა მოღალატე ქმარი. წავიდა ქალთან, უსუსურ, უბრალო ქალთან, ვის გვერდზეც კაცად გრძნობდა თავს..."
შემდეგი მონათხრობიც თითქოს, ზემოთ მოთხრობილს ემსგავსება, უმნიშვნელოდ, მაგრამ მაინც:
"ქაშუეთის ეკლესიის ეზოში, ჩემი მეგობრის სახლი დაიწვა 90-იანებში. ცოლიც გაშორდა. დეპრესიაში რომ არ ჩავარდნილიყო, მეგობრებმა მისი ხელმეორედ დაქორწინება გადავწყვიტეთ. საცოლე, რა თქმა უნდა, ბინიანი გვჭირდებოდა. გვეგულებოდა კიდეც ასეთი, ორსართულიანი სახლით ვაკეში, ატენის ქუჩაზე. დრო არ ითმენდა და საქმის მოგვარება ტელეფონით გადავწყვიტეთ. ბინიანი, კარგად აღზრდილი გურული იყო და არ შეუცხადებია შეთავაზება. ამან გამათამამა და ვეუბნები, ერთი დადებითი და ერთი უარყოფითი ინფორმაცია მაქვს, მომავალ სასიძოსთან დაკავშირებით-მეთქი. - გისმენო, ოდნავ დაიძაბა. არაჩვეულებრივად მღერის, უკრავს, მაგრამ სახლი დაეწვა და სამუშაო დროებით დაკარგა, - ჩავუკაკლე ყველაფერი. - თუ სახლი დაეწვა და უმუშევარია, რა ემღერება მაგ იდიოტსო?!
ამ ამბიდან 22 წელი გავიდა. შინაბერად დარჩენილმა ჩემმა მეგობარმა, ორსართულიანი სახლის მოვლას, ერთი სართულის გაყიდვა არჩია. იმ მომღერალმა კაცმა იყიდა, თავის დროზე სახლი რომ დაეწვა, ქაშუეთის ეზოში და დღეს ის უკვე სამი შვილისა და ოთხი შვილიშვილის ბაბუაა".
ქართული ენის დასაცავად შეკრებილები
"14 აპრილს, დილით უნივერსიტეტში მივედი. როგორც ყოველთვის, მაგვიანდე ბოდა, ამიტომ აჩქარებულს პირველი კორპუსის წინ, ბაღში შეკრებილი სტუდენტებისათვის ყურადღება არ მიმიქცევია. ლექტორი რატომღაც, ლექციის დაწყებას არ ჩქარობდა, ფანჯარაში იყურებოდა. მოულოდნელად მოტრიალდა. მე ვალდებული ვარ, იქ ვიდგეო, - თქვა და აუდიტორია დატოვა. ძალაუნებურად ფანჯრებს მივაწყდით. მივხვდით, რაღაც მნიშვნელოვანი ხდებოდა და გარეთ გავცვივდით. ჩაკეტილ კართან სტუდენტები და რამდენიმე ლექტორი იდგა, ვიღაცამ ფანჯრები გააღო და ახლა ფანჯრებიდან დაიწყეს ეზოში გადაძრომა სტუდენტებმა. მალე კარიც გაიხსნა და ბაღში შეკრებილ ახალგაზრდებს შევერიეთ. პატარა ტანის, კაფანდარა გოგონას (თამარ ჩხეიძეს) ხელში მეგაფონი ეჭირა და გაუგონარ, წარმოუდგენელ რამეს ამბობდა. რას ჰქვია ენას გვართმევენ? - გაოგნებულები ვეკითხებოდით ერთმანეთს. ყველა ჩვენი ლექტორი იქ იყო, უამრავი ნაცნობი და საყვარელი ადამიანი იდგა ჩვენ გარშემო. აღარც ბატონ ვახუშტი კოტეტიშვილს ეხუმრებოდა. ფილოლოგების "რისხვას" - მზექალა შანიძეს თვალები ცრემლებით ჰქონდა სავსე. მერე ყველა ერთად ალაპარაკდა. ვიღაცები სტუდენტების სახლებში წასვლას ითხოვდნენ, ვიღაცები - მთავრობის სახლის წინ საპროტესტო აქციის გამართვას. ბოლოს უფროსები წინ გაგვიძღვნენ და რუსთაველისკენ დავიძარით. საპროტესტო აქციები და მიტინგები იმ დროს უცხო ხილი იყო, პირველი კურსის სტუდენტებიც თავს მონებად არ მივიჩნევდით, 9 მარტის დახვრეტილი დემონსტრაციის შესახებაც არაფერი ვიცოდით, ამიტომაც, შიში არაფრისა გვქონდა, ენის დასაცავად უშიშრად დავიძარით. სამაგიეროდ, უფროს თაობას საკუთარ ტყავზე ჰქონდა გამოცდილი კომუნისტური ღვედი და უბედურების მოლოდინში, მწუხარე სახეებით, თითქოს დაკრძალვაზე მიდიანო, ისე მიაბიჯებდნენ. ქუჩაში გამვლელები გვიერთდებოდნენ, მათაც არაფერი იცოდნენ. უცებ, სპონტანურად ან როგორ მოასწრო, ვიღაცის ხელში პლაკატი გაჩნდა: "აი ია!" ახლა ყველა იმ თეთრ ფურცელს შევყურებდით და მივყვებოდით. ის იყო ყველაზე მთავარი და მნიშვნელოვანი, აი ის, ერთი ია! მელიქიშვილის ქუჩაზე, პარიკმახერები ჯერ ხელის აწევით გვესალმებოდნენ და საქმის არსი რომ გავაცანით, ხალათების გაუხდელად შემოგვიერთდნენ. თბილისელმა სომხებმა იციან აი, თუ იციან, აი ია! ხალხის მასა სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა, ბოლოს წინ წაწევა შეუძლებელი გახდა და გავჩერდით... ბევრნი ვიყავით, ძალიან ბევრი და უკან დაიხია უზარმაზარმა ქვეყანამ, ერთი ნამცეცი, გაზაფხულის ყვავილის რიდით!"
ახლა კი ქეთევანის "ამერიკულ"-ლირიკული ჩანართი:
"დაღლილ ქალივით მივალ ხატებთან..." გალაკტიონის ეს სიტყვები რომ იგრძნო, საკუთარ თავზე უნდა გამოცადო.
ნიუ-იორკის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ეკლესიას მივაშურე. რატომღაც, მომწონს ეს ადგილი. ხალხმრავლობის მიუხედავად, რაღაც სიმშვიდე და ხაზგასმული, მკაცრი სიჩუმე სუფევს აქ. ხატებიც ბავშვობის დროინდელი, ნაცნობი სახეებიდანაა თითქოს ნაწერი, სანთელ-საკმეველსაც სიონის სურნელი სდის. გარშემო უამრავი ქალია, ბევრი, წარმოუდგენლად ბევრი თავსაფრიანი სევდაა გარშემო. იქნებ ომის დროსაც ასე იყო?! მშვიდად ველოდები ჩემს რიგს. მარტო მივედი. ჩემს თანამემამულეებს შეგნებულად ავარიდე თავი. თუმცა, სადღაა მამული, ოდესღაც სანატრელი და მიუწვდომელი ქვეყნის მოქალაქის პასპორტი მკაფიოდ უსვამს ხაზს ჩვენს უსამშობლობას. განა ვერ შევეჩვიე, მომწონს კიდეც, ფერადი ქვეყანა, რომელშიც ვცხოვრობ, თუმცა ვერასდროს ვუწოდებ: "ჩემო კარგო ქვეყანავ!" არც ჩემი დედულეთია აქ და არც საწყალობლად დაცოტავებული ჩემი მამული. სიყვარული ერთი მტკაველის ოდენა ყოფილა და იმ ერთ მტკაველა იPჰონე-ში ინახება მშობლების, შვილების, შვილიშვილების ფოტოები, თბილისის ხედები, ცას შეფარებული გუმბათის თავები ეკლესია-მონასტრებისა, ეზოში მდგომი ორადგადახლეჩილი და მაინც აყვავებული ატმის ხე, ჭის ფსკერზე მოლიცლიცე უკვდავების წყალი, სულ ერთი პეშვი, მაგრამ შენი. რიგმაც გაიარა და ვდგავარ ხატის წინ, გაოგნებული და უმწეო, მონატრების შეგრძნებით დაბეჩავებული. ქრისტე აღდგა! უცნობ დედაკაცს ვეხვევი, ვულოცავ, დაუნთებელ სანთლებს მუჭში ვუკუჭავ და თითქმის სირბილით ვეცლები იქაურობას. ხმაურიან, ემოციებით დატვირთულ, მოუწესრიგებელ ქალებთან მეჩქარება..."
როლანდ ხოჯანაშვილი