ბუმერანგივით დაბრუნებული სიკეთე
თაია ჭინჭარაული ენათმეცნიერის, ფოლკლორისტ ალექსი ჭინჭარაულის ძმისშვილია. ისეთ ოჯახში გაიზარდა, სადაც მთავარი ღირებულება ადამიანობა იყო, სადაც კარგად იცოდნენ წიგნისა და სიტყვის ძალა. ბავშვობაში მოსმენილი და თავს გადახდენილი ამბები მისთვის ის საგზალი იყო, რაც უკვე დიდობაში წლების განმავლობაში კვებავდა და ასაზრდოებდა. ხშირად უყვებოდა მეგობრებს ამ ამბების შესახებ, 3 წლის წინ კი წერა დაიწყო...
ხევსურეთთან დაკავშირებული მოგონებები
"პირველად ორწლინახევრის წამიყვანეს. რეზო ინანიშვილიც სტუმრობდა მაშინ შატილს. რომ დავუნახავვარ, მოსულა და უკითხავს, ვინ გაგაჩინა ასეთი კარგიო? - დედამ, - არ დავაყოვნე თურმე პასუხი. ბევრი უცინია. მაშინვე ასეთი მეტიჩარა, ლაქლაქა და თამამი ვიყავი. ვაჟს ელოდნენ ჩემი ამ მიწაზე მოვლინებისას, ფრაზაც მოფიქრებული ჰქონდა დედას "დაიბადა ბადა" ("ბადა" ხევსურული სახელია კაცის). ვერ მივართვი და... "თავს რომ ვიმტვრევდით რაია, ყოფილა თურმე თაიაო", - მოუწერია სამშობიაროდან მამასთვის.
თბილისში დავიბადეთ, მაგრამ მამას არასდროს დაუკარგავს კავშირი მთასთან. არც ფიზიკური, არც გონებრივი და არც ემოციური. ასე გვზრდიდნენ ჩვენც. კორპუსში ვცხოვრობდით, მერვე, ბოლო სართულზე. ესეც სიმბოლური იყო ალბათ, ვეჩვეოდი სიმაღლესთან სიახლოვეს, როგორც შატილში, სადაც თითებით მისწვდები ცას. ჩვენ ქვემოთ კეცხოველები სახლობდნენ. მეგობრობდნენ მამა და ზაზა. იმ ზაფხულს ერთი ხუჭუჭა, ლამაზი, თვალებბდღვრიალა გოგო გვესტუმრა თავისი მეგობრებით, ზაზას ქალიშვილი. შატილიდან თუშეთში უნდოდათ გადასვლა და ჩვენთან მოვიდნენ დასაკვალიანებლად. ამ შანსს როგორ გავუშვებდი, მამას შევაპარე, ეგებ მეც გავყვე-მეთქი. მხოლოდ რამდენიმე წუთი შეყოყმანდა და ჩემდა გასაოცრად, დამთანხმდა. 15 წლის ვიყავი... მერე ხშირად ვფიქრობდი ამაზე. ასე უცებ როგორ უნდა შეძლო, შვილი გაამამაცო. იმ ერთი თანხმობით ვისწავლე ნდობა, რისკი, თავდაჯერებულობა, სიფრთხილე, სხვებზე ზრუნვა და რაც ყველაზე მთავარია, სიყვარული ყველაფრის, რაც ირგვლივ ხდება. თაბახის ფურცელზე დაგვიხატა დეტალური რუკა, ბილიკებიც კი, აწუნთის ძირამდე (ბორბალო მოკლეა, მაგრამ რთულიო), მერე სხვა გზა აღარ გექნებათ, უღელტეხილი უნდა გადაიაროთო, გვეხუმრა თავისი გემრიელი იუმორით, კიდევ უამრავი რჩევა-დარიგება მოგვცა და ავიბარგეთ შატილიდან.
გავცდით აცეხის ხიდს, ანატორს (ერთხელ, აუცილებლად მოგიყვებით აკლდამების ისტორიასაც) და შევუყევით მიცუსჭალას. მეტრებში იცვლება ლანდშაფტი და შატილის ფიჭვნარი გადადის ფოთლოვან ტყეში. ასეთია ხევსურეთი. სადაც არ ელი, იქ დაგატყდება შენთვის აქამდე უცნობი ემოცია და მერე სულ გენატრება ამის კიდევ განცდა. მუცომდე 12 კილომეტრია, იქიდან კიდევ მეტი აწუნთამდე. ორი დღის სავალია, თუშეთში რომ აღმოჩნდეთ (თუ რიჟრაჟები გიყვართ ჩემსავით, მოასწრებთ). პირველი კილომეტრები სულ კუნტრუშით ვიარეთ, ნაცნობი გზა, სიამაყით მოყოლილი ხევსურული ამბები, სტუმრების გაოცებული სახეები და ამ ყველაფრით ჩემი შინაგანი გაყოყოჩება. თუ გინდათ, ბუნების ნაწილად იგრძნოთ თავი, ფეხით უნდა იაროთ მთაში. ერთი-ორჯერ მომიწია ბარისახოდან შატილში ფეხით გადასვლამ. მივხვდი, ვინ ვარ. მაშინ აღმოვაჩინე ჩემში მადლიერების შეგრძნება... მქონია...
აი, მუცოს რომ გავცდით, უკვე ვიკადრე და მამას გამოტანებული "შპარგალკა" დავაძვრე. მივედით სოფელ ხონისჭალაში, ავათავეთ საკმაოდ მაღალი ტყიანი აღმართი, დაბურული ხეებიდან უცებ, მხოლოდ ჰაერით სავსე ცასა და მიწას შორის აღმოვჩნდით. კიდევ ერთი რეალური ზღაპარი გადაიშალა - ხიდოტანის ქედი. რა ბედნიერი ვიყავი მაშინ, რომ მხედველობა მაჩუქა ღმერთმა! მართლაც ხიდივითაა გადაჭიმული ქედი, რომელსაც ბოლო არ უჩანს, ორ მთას შორის. გადაწყდა, პირველ ღამეს აქ სადმე დავცემდით კარვებს. მივდიოდით ერთმანეთის უკან, სათითაოდ დაწყობილები. უცნაური ბილიკი იყო, არ ჩანდა, მაგრამ ღრმა, მუხლამდე ბალახს შორის ჩაკარგულიყო. ბალახიც, თითქოს საგანგებოდ გაეკრიჭათ, ერთი სიმაღლის გახლდათ. იქ გამეფებულ სიჩუმეში ჩემს ყურადღებას მოსწვდა მოგუდული ჩხრიალის ხმა. ჯერ მეგონა, მომეჩვენა, ირგვლივ არსად ჩანდა წყლის ნიშანიც კი. ნელ-ნელა უფრო გამოკვეთილად გავიგონე, ეტყობა, ყური მიეჩვია, აი, ისე, თვალი რომ ეჩვევა სიბნელეს და მერე, წინ აღმართულ წინააღმდეგობებს გარკვევით ხედავს... ჩავიცუცქე, ბალახები გადავწიე და მოჩუხჩუხე ნაკადული შემრჩა ხელთ, ტრიალ ქედზე "სიმღერით მამდინარე" ნაკადული. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ერთი ღამე სამოთხეში მაქვს გათენებული.
საღამოს ექვს საათზე მივაღწიეთ აწუნთის უღელტეხილს. ბჭობის შემდეგ გადავწყვიტეთ, მეორე დღეს, სისხამზე გადავსულიყავით თუშეთში, ის ღამე კი დაგვესვენა. ერთმანეთს პირობა მივეცით, რომ მიუხედავად უძილობისა, დაგეგმილს არ გადავუხვევდით. უცნაურმა სუსხმა გამაღვიძა. ვერაფრით მივხვდი, მართლა მციოდა, თუ უსიამოვნო სიზმრებიდან მომყვებოდა ჟრიალი. კარვის წინა "სარკმელი" ვერ ავაფრიალე და ბადის მიღმა უცნაურმა სითეთრემ შემომცინა. ჯერ მეგონა, ჭახჭახა მზე იყო, მაგრამ მუხლზე დაჩოქილი კარგად რომ დავაკვირდი... იმ ვარსკვლავების მერე, ოთხ საათში... გულაჩქარებული გავვარდი გარეთ და არ დაიჯერებთ, შუაწვივამდე თოვლში აღმოვჩნდი. საოცარი სანახაობა გადაიშალა ჩემ ირგვლივ, კარვების მხოლოდ გვერდები ჩანდა ფერად-ფერადად... ამდენნაირი ემოცია ერთად, აღარასდროს მქონია ცხოვრებაში, ყიჟინით ავიკელი ბანაკი! ორი დღე ჩავრჩით. რა თქმა უნდა, ვეღარც თუშეთში გადავედით და ვეღარც უკან მოვბრუნდით თოვლის დადნობამდე.
მწყემსი გამოჩნდა, ხევსური (სამწუხაროდ, ვინაობა არ მახსოვს), პატარა სამყოფიც ჰქონია ახლოს. რომ გაიგო, ვისი შვილიც ვიყავი, უთქმელად წავიდა და ნახევარ საათში ზურგზე მოგდებული ციკნით დაბრუნდა. ბინაში წაგვიყვანა (ძლივს დავეტიეთ ხუთი ადამიანი, ფეხზე დამდგარი), დაანთო შუაცეცხლი, შემოდგა დიდი, მჭვარტლიან-ზღმურდლიანი ქვაბი. ერთ საათში კი გამურულები, კვამლის სუნით გაჟღენთილები სიამოვნებით მივირთმევდით ხორცს და არას დაგიდევდით სხვა დანარჩენს, გარეთ კი ივლისი იდგა და ბარდნიდა..."
გოდერძი ჩოხელი
"ამას წინათ ჩემს ერთფეროვან ცხოვრებაში პატარა ლირიკული გადახვევა მოხდა და მოძრაობის თეატრში ამოვყავი თავი ნიჭიერი, დროს გასწრებული რეჟისორის, ლელუკა ჭინჭარაულის სპექტაკლზე "მატა". ეს ისეთი ემოციაა, თეატრის გარდა რომ ვერსად მიიღებ. ამ საღამომ კიდევ ერთი ძველი ამბავი გამახსენა: მოკლედ, ბარისახოს სკოლა-ინტერნატში ვსწავლობდი მაშინ. გაზაფხულზე წერთხალა მარილიან ნაღებში ამათრეული, ზამთარში - ხეზე დარჩენილი, გაყინული, ღუმელზე დაყრილი, აშიშხინებული ტკბილი ვაშლები, ზაფხულში - კაკლის წენგოთი გადაშავებული თითები და ჯერ არსად ნანახი ფერები შემოდგომაზე აქამდე მომყვება... იმ დღეს დიდი მითქმა-მოთქმა ატყდა, გოდერძი ჩამოვიდაო, ჩოხელი, ფილმისთვის ბალღების შესარჩევად. წინ კი ამ ყველაფერს ჩვენი უცნაური შეხვედრა უძღოდა. უცნაური-მეთქი, შემთხვევით არ მითქვამს, რადგან თბილისში, კომკავშირის ყრილობაზე გავიცანით ერთმანეთი, როგორც დუშეთის რაიონის დელეგატებმა. ფილარმონიაში ტარდებოდა... გვერდიგვერდ აღმოვჩნდით, გამომელაპარაკა, გაიგო, ვინ ვიყავი, მოჰქონდა ლიტერატურული ჟურნალები, შუა ყრილობაზე ვკითხულობდით, ვარჩევდით და კათედრიდან ნათქვამი ერთი სიტყვაც აღარ გამიგონია. არც ის, ქართველი ჯარისკაცის წერილი რომ წაიკითხეს, რომელიც მე მეხებოდა. გაზეთი ჩავარდნია ხელთ, სადაც პუბლიკაცია და ფოტო იყო სათაურით "მთას დაუბრუნდა თაია". რუსეთიდან გამოუგზავნია ბარათი და ითხოვდა, ეგებ გადასცეთ, მისამართი არ ვიციო. გოდერძიმ მოჰკრა ყური, მგონი, შენზე საუბრობენო! - რა სისულელეა! - გულწრფელად გავიკვირვე და კითხვა გავაგრძელე, მაგრამ კიდევ ერთხელ რომ გამოაცხადეს, გამოვფხიზლდი. აჩოჩქოლებულ დარბაზს გადავხედე, ყველა თავს აქეთ-იქით აბრუნებდა, ადრესატს ეძებდნენ. ჩემი სითამამე უცებ სადღაც გაქრა და დავიმალე, ზუსტად სირაქლემასავით...
ძალიან გამიხარდა გოდერძის ბარისახოში ჩამოსვლა. მისი ნაცნობობით მომქონდა თავი და ახლა ყველა ნახავდა. "ცოდვის შვილებს" იღებდა მაშინ.
გადაღებისთვის შერჩეული ბავშვების საპატრონოდ მე გამამწესეს. ცოტა ხნით ილუზიურ და გასაშტერებელ გარემოში მოვხვდი. კინო! - არამიწიერი სამყარო, სხვანაირი ადამიანებით... მივედით ულამაზეს, წვრილ, მაღალკოშკებიან ქისტურ სოფელში, ერთმანეთთან შორიშორ მდგარნი, უმძრახად მყოფ ადამიანებს რომ ჰგვანან (მომკალით და, არ მახსოვს სახელი). სწორედ ამ სოფლის კადრებით იწყება ფილმი. გეფიცებით, ვცდილობდი, ზედმეტად არავის მოვხვედროდი თვალში, მაგრამ მაინც შემაცდინეს. ულამაზესი ცხენები ჰყავთ ქისტებს. წვრილი, მაღალი ფეხებით, პრიალა, მოშავო-მოყავისფრო და თვალებში გაღვივებული ნაკვერჩხლით. თამამად შევჯექი, ოღონდ მოკრძალებულად გავატარ-გამოვატარე, არ გავბედე გაჭენება, მაგრამ როცა ჩამოვქვეითდი, შევამჩნიე, ყველა მე შემომცქეროდა. ახალგაზრდებმა ჩემს სიახლოვეს დაიწყეს ტრიალი და ყურადღების მიქცევას ცდილობდნენ. ამას ახლა ვიხსენებ, თორემ მაშინ აინუნშიც არ ჩამიგდია მათი ფორიაქი. ერთი დღე რჩებოდა წამოსვლამდე. გადაღებას ვადევნებდი თვალს და მოულოდნელად უკნიდან ვიღაცამ ძლიერად მომქაჩა თმა. მაშინ მივხვდი, რას ნიშნავს ხევსურული სისხლის დუღილი, გამწარებული შემოვბრუნდი და საკმაოდ მხცოვანი მამაკაცი მიღიმოდა: რას მიბედავთ?! - თქვენობით მივმართე, მაინც არ დავივიწყე უფროს-უმცროსობის ტრადიცია. ეტყობა, ისეთი მზერა მქონდა, სახეზევე შეეყინა სიცილი. მგონი, ცოტა შევაშინე კიდეც. სოფელში ხმა დაირხა, თაია ცოლად უხუცესს უნდა და გეგმებს აწყობენო. ეს ამბავი გოდერძის ყურამდეც მივიდა, რა თქმა უნდა. გადაირია, მართლა არ გაბედონო და ბოლო დღე სასტუმროში, გარედან ჩაკეტილ ოთახში გავატარე. გასაღები კი გოდერძის ჯიბეში "ნებივრობდა".
წლების შემდეგ, სწორედ ლელუკას სპექტაკლზე შევხვდით ერთმანეთს. მარჯანიშვილზე ჰქონდა მაშინ ლელუკას პატარა "ჯიბის თეატრი". ბოლოს, ჩოხელსაც სთხოვეს, რამე ეთქვა. მოუწონა ნამუშევარი, წარმატებები უსურვა და გააგრძელა: აქ ერთი ადამიანია, რომლის ნახვაც ძალიან გამიხარდა. მინდა, რაღაც მოგიყვეთ მასზეო, და სწორედ ეს ამბავი გაიხსენა, თავისი ჩვეული სითბოთი, ცოტა გაბუქებებით და იუმორით. სად შევმძვრალიყავი, არ ვიცოდი.
თვალით, თავით ვანიშნებდი, არა-მეთქი, მაგრამ არც იმჩნევდა... სკოლას ვამთავრებდი, როცა მისი ამანათი მივიღე სცენარით: "თეთრი ალამი" და რამდენიმე დღეში თავადაც გვესტუმრა ამალით. სინჯები გადამიღო, მალევე მივიღე შემოთავაზება როლზე. თავი გავიგიჟე, უნივერსიტეტში ვაბარებდი იმ წელს და ეს იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი. ბევრი მეხვეწა გოდერძი, შატილში იქნება გადაღებები, ხელს არ შეგიშლი მეცადინეობაშიო, მაგრამ გავჯიხვდი. ახლა კი საოცრად ვნანობ, მხოლოდ სინჯების ფოტოებს გადავყავარ სასიამოვნო მოგონებებში... მისი სიცოცხლის ბოლო დღეებში კიდევ ერთხელ გადაიკვეთა ჩვენი გზები, ოღონდ არ გაუგია, ისე წავიდა ამ ქვეყნიდან. მე კი სანანებლად დამრჩა ესეც... საავადმყოფოში რომ იწვა, სწორედ მისი პალატის გვერდით აღმოვჩნდი ახლობლის მოსანახულებლად. ყური მოვკარი, გოდერძიზე საუბრობდნენ. არავის უშვებს, მხოლოდ ოჯახის წევრებსო. ვერაფრით გავბედე, ექთანისთვის გამეტანებინა იქვე დაჯღაბნილი ბარათი: "თაია ვარ"..."
დედა
"პატარა რომ ვიყავი და რაიმეს ტკივილის გამო, ვაივიშით მივადგებოდი დედას, მეტყოდა: ცოცხალ ადამიანს ან მუცელი ასტკივდება, ან სიცხე აუწევს. აბა, ისე როგორ გინდა გაიზარდო?! დამისხამდა ცხელ პიტნის ჩაის. სანამ ცოტა გაგრილდებოდა, ვფიქრობდი მის სიტყვებზე, წუწუნი აზრს კარგავდა. მერე ერთიანად გადავყლურწავდი თბილ-თბილს და რაოდენ უცნაურიც უნდა იყოს, ტკივილიც ქრებოდა. ეს განწყობა თუ ამტანობა მთელი ცხოვრებაა მომყვება და ამ ათასნაირი, მძიმე ვირუსების ეპოქაში, ერთხელაც არ მქონია სურდო ბავშვობის შემდეგ. მხოლოდ სისხლძარღვები მახსენებენ თავს ხანდახან. ოდესღაც დედისგან შეგულიანებული მედგრად ვიმეორებ: თუ გულს არ უჭირს, რაა სიცოცხლე და რომ წნევის გარეშე, ერთი დღეც არ მაცოცხლოს ღმერთმა...
ჰოდა, ამას წინათ, მეტროში სულშეღონებულ-სუნთქვაშეკრულს ძველი ამბავი გამახსენდა... ეს ის პერიოდია, მხოლოდ მიწისქვეშა ტრანსპორტი მოძრაობს, ხოლო ზემოთ - აქა-იქა ტაქსები... თავს აღარ შეგაწყენთ იმის თხრობით, მაშინ საიდან მოვდიოდი... ისანში როგორღაც შევეტენე ვაგონში და კართან ავიტუზე გვერდულად. იმ სიტუაციაში, მარჯვენა თვალის გასწვრივ, წამის მეათასედი ინტერვალით, მორბენალი წარწერა "ნუ მიეყრდნობით" - ძალიან სასაცილოდ გამოიყურებოდა... უცებ ვიგრძენი, მხრებში როგორ დავკარგე ძალა. თვალებში უკვე შავ-თეთრი კადრები წვრილ წერტილებად აირია... გონზე რომ მოვედი, სკამზე ვიჯექი და ვიღაც ვალიდოლის უშველებელ აბს მჩრიდა პირში, მე კი ჰაერის მეტი არაფერი მინდოდა. "ელექტროდეპომდე" მივაღწიო როგორმე - მონოტონურად იმეორებდა ტვინი. მზერა სარკმელს ძლივს გავუსწორე, რომ დღის სინათლე არ გამომპაროდა. თითქოს ჩემს აზრებს კითხულობსო, ახალგაზრდა მამაკაცი ჩემ წინ ჩაიჩოქა და ხმადაბლა მითხრა: "თქვენ ჰაერი გჭირდებათ, "ელექტროდეპოა". დაუფიქრებლად გავყევი. ჯერ კიდევ მიჭირდა საუბარი, გარეთ ქვის სკამზე ჩამოვჯექი. მესიამოვნა ცივი, გამჭვირვალე ჰაერი. მეგზური კი ენას არ აჩერებდა: "რა გქვიათ? საით მიდიხართ? სად ცხოვრობთ?.." გაუაზრებლად, სხაპასხუპით, ფრიადოსანი მოსწავლესავით ვპასუხობდი. ამ ყველაფერმა შემაფხიზლა და აიჩემა, ტაქსით წაგიყვანთო. ვიუარე, მაგრამ ვერ გაჭრა წინააღმდეგობამ.
- რა გვარი ხართ? - გამიღიმა და გააგრძელა, - რაღაც უცნაური სახელი მითხარით წეღან, ვერ დავიმახსოვრე...
- ჭინჭარაული... თაია.
- ჰო, თაია! - გაიმეორა. - მთის გვარია, არა?!
- დიახ, ხევსურული! - მაშინვე გაიბღინძა ჩემში სიამაყე.
- ეჰ, ხევსურეთთან სიკეთით სავსე მოგონება მაკავშირებს და იმედს არ ვკარგავ, ოდესმე ღმერთი მომცემს შესაძლებლობას გადავიხადო!
კიდევ უფრო გავყოყოჩდი. ეტყობა, ისეთი ინტერესით შევხედე, სანამ რაიმეს ვკითხავდი, თავადვე დაიწყო მოყოლა: მასწავლებელი ვარ. სადამრიგებლო მერვე კლასი მყავდა იმ დროს. სასწავლო წლის ბოლოს გადავწყვიტე, ბავშვები თბილისიდან გამეყვანა რამდენიმე დღით. ბევრი ვიფიქრე და ხევსურეთი ავარჩიე. გზად მათ ჩარგალშიც გავატარებდი, ვაჟა-ფშაველას სახლ-მუზეუმში, თან მთასაც ვაზიარებდი ქალაქით გაბეზრებულებს. სამწუხაროდ, ბევრი რამ ვერ გავთვალე, ახალგაზრდა ვიყავი, გამოუცდელიც... მოკლედ, ღამის გასათევი ვერ ვნახეთ. ვცდილობდი მათ გამხნევებას, მაგრამ იმ წუთებში ჩემზე უსუსური ადამიანი დედამიწის ზურგზე არ დაიარებოდა. უკვე ბინდდებოდა, როცა ერთი, სასიამოვნო შესახედაობის ქალი მტკიცე ნაბიჯებით მოგვიახლოვდა სკოლის ჭიშკართან უმწეოდ შეჯგუფებულებს და ღიმილით იკითხა: ვინ ბრძანდებითო? გასაჭირი მოვუყევი. წამომყევით! - მშვიდად გასცა ბრძანება. წინ გაგვიძღვა. აღმართის თავში, მარჯვნივ შენობისკენ აიღო გეზი და მომიბრუნდა: პირველ სართულზე ოთახებში დაბინავდით. ჰო, შესასვლელშივე, მარცხნივ სასადილოა, შეგიძლიათ ისარგებლოთ... ეს იყო ბარისახოს სკოლა-ინტერნატის დირექტორი ქალბატონი თინათინი, შეიძლება იცნობთ კიდეც, - დაასრულა თხრობა. მთელი ამ ხნის მანძილზე ხმაც არ ამომიღია. უკიდეგანო სამყაროს ქაოსში, საოცარ მოულოდნელობებზე ვფიქრობდი, თავისი ბუმერანგებით...
- შვილი ვარ მისი!..
- რაა?! - ვერ დაიჯერა...
- დიახ, შვილი! - თვალები აუწყლიანდა, მანქანის სავარძლის საზურგეს რაღაცნაირი მინარცხებით მიესვენა და მზერა ამარიდა. აშკარად შერცხვა ჩემი თანდასწრებით ტირილის.
- არ ვიცი, რა ვთქვა! - ამასობაში კორპუსთანაც მივედით.
- არაფერი. უბრალოდ გთხოვთ, შემოდით ცოტა ხნით! - შევევედრე, ჩემი ძმა, იმედა მეგულებოდა სახლში. ვერაფრით დავიყოლიე, აღარ დაიტოვა ვალი... სიკეთის..."
ნინო ჯავახიშვილი