60 წელი ერთად და სოფელ ლეღვას ხავსმოკიდებული კარ-მიდამო - გზაპრესი

ზღაპრებში აღწერილი გარემო და მისი პერსონაჟები შენ თვალწინ იმ წუთიდან ცოცხლდება, როცა ქობულეთიდან 14-15 კოლომეტრის მოშორებით სოფელ ლეღვაში, ერთ-ერთი ეზოს ჭიშკარს შეაღებ და ხავსით დაფარულ მიწაზე დადგები. წამიერად გაგეფიქრება, ეს სიზმარია თუ რეალობა, მაგრამ როცა სახლის პატარა ხის კიბეს მასპინძლები ჩამოუყვებიან, ღიმილით მოგესალმებიან და თავიანთ არარეალურ სამყაროში შეგიპატიჟებენ, ხვდები, რომ არ გძინავს.

მერი მახარაძესა და სოსო ესაძეს 2022 წლის სექტემბერში ქორწინებიდან 60 წელი უსრულდებათ, ანუ ბრილიანტის ქორწილი აქვთ. ეს ყველაზე ძვირფასი, ელვარე ქვაა და შესაბამისად, წყვილის თანაცხოვრების მრავალწლიანი სტაჟიც სწორედ ამიტომ იწოდება ბრილიანტის ქორწინებად.

წყვილს სამი შვილი ჰყავს: ბიჭიკო, ლევანი და მზია. დედ-მამასთან ერთად მათი შუათანა - ლევანი ცხოვრობს. სოფლისა და ოჯახის შესახებ საუბარი სწორედ მას ვთხოვე. ბატონ ლევანსა და მის დედმამიშვილს უმაღლესი განათლება რუსეთში აქვთ მიღებული. უფროსი აგრონომია, უმცროსი - ექთანი, ხოლო ბატონი ლევანის ცოდნა სასოფლო-სამეურნეო მიმართულებით იმ ინფორმაციის მოპოვებაშიც დამეხმარა, თუ რა მდგომარეობა იყო უწინ და არის ამჟამად სოფელ ლეღვაში.

წლების წინ ამ ადგილას კარგად ყოფილა განვითარებული მეჩაიეობა და მოჰყავდათ ციტრუსი. 1941 წლამდე სოფელ ლეღვაში მხოლოდ 240 კომლი ირიცხებოდა, 1985 წლის მონაცემებით - 745, ხოლო დღეს - 1200-ზე მეტი. დღესდღეობით ჩაის კულტურა აღარ არსებობს, ის თხილმა ჩაანაცვლა. ამ საკმაოდ დიდ სოფელში ფუნქციონირებს 3 სკოლა, არის ავტოგასამართი სადგური, 4 სასურსათო მაღაზია, აფთიაქი, ამბულატორია, ყოფილა პატარა ბაღიც, მაგრამ ახალი შენდება და წელს 100-ზე მეტ პატარაზე გათვლილი საბავშვო ბაღის გახსნა იგეგმება.

ლეღვას ერთ-ერთ უბანში, რომელსაც ცხრაფონა ჰქვია, წმინდა გიორგის სახელობის მამათა მონასტერი დგას. ამ სოფელში დაღუპულა სანადიროდ წასული მანუჩარ გურიელი და ის იქვე დაუკრძალავთ. 1608 წელს მამამისმა - მამია II გურიელმა გარდაცვლილი შვილის სახელზე ეკლესია ააგო. მოგვიანებით ის ოსმალეთის შემოსევისას განადგურდა. გასული საუკუნის 90-იან წლებში მცირე დარბაზული ნაგებობა აღადგინეს და დღემდე ფუნქციონირებს, ჰყავს თავისი მრევლი და იქ ყველა ქრისტიანული რიტუალი ტარდება. რაც შეეხება სოფლის ახალგაზრდობას, ისინი ძირითადად ბათუმში, მშენებლობებზე არიან დასაქმებული ან თურქეთში ჩაის საკრეფად მიდიან. ისევე, როგორც საქართველოს რეგიონების უმეტესობაში, აქაც იგივე ვითარებაა - ხალხი სამუშაოდ დედაქალაქისკენ ინაცვლებს ან ემიგრაციაში მიდის...

ლევან ესაძე:

- სახლი მამაჩემის ბაბუის ბაბუას ეკუთვნოდა. მე მეხუთე თაობა ვარ. 4 ოთახისგან შედგება. სიგრძეში 7 მეტრია, ხოლო იატაკიდან ჭერამდე მანძილი 2 მეტრი და 75 სმ-ია. მასალად წაბლის ხეა გამოყენებული. ჭერი და იატაკი თხემლის ხისგანაა დამზადებული, როგორც ამ ხეს გურიაში ეძახიან. სხვათა შორის, მუხა და თხემლი ყველაზე კარგად უძლებს წყალს. სახურავი აკეთის კრამიტითაა დახურული. ბებია მეტყოდა ხოლმე, - ეს კრამიტი აკეთიდან ურმით არის ნაზიდიო. იმ დროს ელექტროობა არ იყო, ამიტომ ყველაფერი ხელის შალაშინითა და ცულით არის დამუშავებული. სახლს სამი მხრიდან, გარედან შემოკრული აქვს ხის ფიცრები, რომლებიც კედლიდან დაახლოებით 17-18 სანტიმეტრითაა დაშორებული. ეს იმისთვის კეთდებოდა, რომ თაგვს ფეხი არ მოეკიდებინა და კედელი არ გამოეხრა, ამავდროულად, სიცხეში სახლში სიგრილე რომ ყოფილიყო. მოკლედ, ერთგვარი კონდიცირებაც ხდება.

- თქვენს მშობლებს სექტემბერში ქორწინებიდან 60 წელი უსრულდებათ. როგორ დაოჯახდნენ? როგორ ცხოვრობდით?

- დედ-მამამ ერთმანეთი მაშინდელი მაჭანკლების წყალობით გაიცნეს და 60 წლის წინ დაოჯახდნენ. სამი დედმამიშვილი ვართ. ჩემი უფროსი ძმა 59 წლისაა, მე - 57 წლის, ხოლო ჩემი და - 54-ის. მამა ჯარში ციმბირში წაიყვანეს, სადაც თითქმის 4 წელი გაატარა. იქიდან ჩამოსული, საკოლმეურნეო საქმიანობაში ჩაება, მერე დაოჯახდა. სანამ ჩვენ პატარები ვიყავით, ბებია გვიტოვებდა, ხოლო როცა წამოვიზარდეთ, მშობლებს ჩაის პლანტაციებში მივყავდით. სახლიდან პლანტაციებამდე დაახლოებით კილომეტრ-ნახევარი იყო. დილიდანვე მივიდოდით, ჩვენს ფანჩატურში დავსხდებოდით, მშობლები ტანზე გამოიცვლიდნენ და იწყებდნენ ჩაის კრეფას. ცარიელი ტომარა დასჭირდებოდათ, ბრეზენტი თუ წყაროდან წყლის მიწოდება, ამაზე ჩვენ ვყავდით დასაქმებული. როცა წამოვიზარდეთ, ყველა ერთად ვკრეფდით ჩაის. მერე ჯარის ასაკი რომ მოვიდა, სასწავლებლებში წავედით, 1991 წლიდან კი ყველაფერი დაიშალა... სამწუხარო ფაქტია, რომ ჩაის კულტურა განადგურდა. მას „მწვანე ოქროს“ ეძახდნენ და ნამდვილად ასეა. წელიწადში 3-4-ჯერ იძლეოდა მოსავალს და ამ საქმეში ჩაბმულ ადამიანს ყოველთვის ჰქონდა შემოსავალი.

- აქ როდის დაბრუნდით?

- 1998 წელს დავბრუნდი. ყველაფერი პარალიზებული იყო, თავის სარჩენად ოჯახში თხილს თუ მოიყვანდი, ძროხას იყოლიებდი, ქათამს გაზრდიდი, თორემ სხვა არაფერი იყო. საყანე მიწის ნაკვეთი მაქვს 2 000 “კვადრატი”, ოღონდ სახლიდან შორს, 15 კილომეტრში. მანქანის ქირაობა, იქ ჩასვლა, მუშაობა საკმაოდ დიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული. საერთოდ, მიწაზე მუშაობა საკმაოდ ხარჯიანია, სიმინდში მოგება არაფერია, უბრალოდ აუცილებელია, რომ ოჯახში გქონდეს დანაზოგი და იმედი; პური თუ არ იქნება, სიმინდის ფქვილი არ უნდა მოგაკლდეს. სოფელში რომ კაცი მშიერი იქნება, აბა, ქალაქში რაღა თქვას?! სოფელი ბეღელია, რომელიც ყოველთვის ავსებდა ქალაქს. ძლიერი სოფელი ძლიერ ქალაქსა და ქვეყანას ნიშნავს.

- პირველად ვინ გესტუმრათ და ვინ გააცნო თქვენი ოჯახი ფართო საზოგადოებას?

- 2017 წელი იყო, როცა ჭიშკართან მანქანა გაჩერდა, ახალგაზრდა გოგო-ბიჭი გადმოვიდა და მათ ქობულეთის ტურიზმის განყოფილების წარმომადგენელი, ისტორიკოსი გიდი მოჰყვა. რუსეთ-თურქეთის ომის შემდეგ ქობულეთის ფიჭვნარი მთლიანად გენერალ ეფენდიევს ეკუთვნოდა. სწორედ მისი მემკვიდრეები გვესტუმრნენ პირველად, რომლებიც მაშინ წიგნს წერდნენ ქობულეთზე, სადაც არაერთი თემა შევიდოდა, მათ შორის - ქორწილისა და ქელეხის ადათ-წესები. მათ ასევე სურდათ ჩვენი კარ-მიდამოს გადაღება და ნებართვა ითხოვეს. რასაკვირველია, შინ შევიპატიჟე, ჭიქა ღვინით გავუმასპინძლდი, ვისაუბრეთ... დღეს ეფენდიევის შთამომავლები ქობულეთში, აღმაშენებლის გამზირის #568-ში, ეფენდიევის რეზიდენციაში ცხოვრობენ და შენობა კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსს ატარებს.

მათ შემდეგ სხვებიც გვესტუმრნენ, ტელევიზიისთვის სიუჟეტები მოამზადეს... 2 წლის წინ აჭარაზე კლიპს იღებდნენ და ქობულეთის სამზარეულოს ნიმუშების გადასაღებად ეძებდნენ ეზოს, რომელშიც სახლთან ერთად, ხის ნალიაც იდგებოდა. საამისოდ ჩვენი ეზო შეირჩა, სადაც თითქოს სპეციალურად, ასანთის კოლოფებივითაა „ჩალაგებული“: სახლი, ნალია და ბეღელი. მას შემდეგ არაერთი სტუმარი გვყოლია და ჩვენი სახლი არაერთი ჟურნალისტის, ისტორიკოსის, ეთნოგრაფისა თუ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანის ინტერესის საგანი გამხდარა. დღე არ გავა, ვინმემ არ დარეკოს და სტუმრობა არ ითხოვოს. ინტერესი დიდია და კარგი იქნება, თუ სახელმწიფო და რაიონის ხელისუფლება შესაბამის ყურადღებას გამოიჩენენ საქართველოში არსებული მსგავსი ძირძველი ადგილებისადმი.

ეპილოგის მაგიერ: ხავსით დაფარული კარ-მიდამოს დატოვებისას ათას რამეზე ფიქრობ. უამრავ ემოციას შორის, გულისტკივილიცაა: კიდევ რამდენ ხანს შეიძლება გაძლოს ამ უძველესმა სახლმა?! იქნებ ამ ადგილის მნიშვნელობა სათანადოდ შეფასდეს და უახლოეს მომავალში, ავარიული ხის სახლების ჩანაცვლების ან რეაბილიტაციის პროგრამის ფარგლებში, სწორედ ამგვარ პროექტებზე გაკეთდეს არჩევანი. საუკუნე-ნახევარზე მეტი ხნის სახლი ჩვენს ქვეყანაში ძალიან ცოტაა, თან ისეთი, რომ მასში ვინმე ცხოვრობდეს. ასეთი ადგილები ბევრს იზიდავს, როგორც ვიზუალური თვალსაზრისით, ისე აურითა და მასპინძლებით. ბუნებრივად დაბადებულ მსგავს „ღია მუზეუმებს ცის ქვეშ“, როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოეთიდან ჩამოსული უამრავი ვიზიტორი დიდი ინტერესით სტუმრობს. საქართველოს კუთხეების ღირსშესანიშნაობების წარმოჩენისას, თითოეული რეგიონი უნდა შეეცადოს, სწორედ ამგვარი, „სავიზიტო ბარათად“ ქცეული ადგილებისთვის არ დაიშუროს ფინანსური რესურსი და იქ მცხოვრებლებს ყველანაირი პირობა შეუქმნას საიმისოდ, რომ წინაპრის სამოსახლოს მიტოვების სურვილი არ გაუჩნდეთ. მასპინძელი დააფასონ, რომ სტუმრის დახვედრის განწყობაც ჰქონდეს, მოტივაციაც და თანამემამულეების მხრიდან მხარდაჭერის სურვილიც. ასე ყველანი ერთად, ჩვენი ქვეყნისთვის საჭირო და აუცილებელ საქმეს გავაკეთებთ!..

P.s. ფოტომასალა მოგვაწოდა ოთარ თაგვიაშვილმა.

ანა კალანდაძე