ეკლესიასტეს საიდუმლო - ვინ დგას მეფე სოლომონის სახელის უკან? - გზაპრესი

ეკლესიასტეს საიდუმლო - ვინ დგას მეფე სოლომონის სახელის უკან?

XXI საუკუნის დასაწყისში, ნებისმიერი მიმართულებით მომავლის განჭვრეტა იმედისმომცემი როდია: ქუჩის შეტაკებები; პოლიტიკური მკვლელობები; ადამიანების მოწამვლა; ახალი საუკუნის "შავი ჭირი" - კოვიდინფექცია; ჩაკეტილი საზღვრები; რთული ეკოლოგიური მდგომარეობა; უმუშევრობა; გაჭირვება... ჩამონათვალი ვრცელია. რაც მცირედს აწუხებს - არც განიხილება, მაგრამ მასობრივად ადამიანებს უპირველესად, ჰაერი არ ჰყოფნით: უნიღბოდ - სახიფათოა, ნიღბით - ერთობ მძიმე. ასეთ ჟამს, გინდა თუ არა, განწყობას ძალაუნებურად, ეკლესიასტეს ტექსტამდე მიჰყავხარ.

ალბათ ბევრს ახსოვს ფრაზები: "არაფერია ახალი მზისქვეშეთში", "ცხოვრება ამაოება და სულიერი დაღლაა". სკეპტიკოსები და ათეისტები ამ წიგნში სწორედ ასეთ ფრაზებზე აკეთებენ აქცენტს, მაგრამ საკითხავია, მაშინ რატომ შევიდა ეს წიგნი ბიბლიაში?..

ავტორის ძიებაში

ამ ტექსტის ავტორი თავს "კოჰელეთს" უწოდებს. კოჰელეთი ივრითზე იმავეს აღნიშნავს, რაც ბერძნულად "ეკლესიასტეა". დამკვიდრებული აზრით, ის ლეგენდარული მეფე დავითის ვაჟი - იერუსალიმის დიადი მეფე სოლომონია. შუა საუკუნეების დასასრულამდე, ღვთისმეტყველები ფიქრობდნენ, რომ ეკლესიასტეს წიგნი სწორედ მას ეკუთვნოდა, რადგან იმგვარი "საშიში აზრები", როგორიც ამ წიგნშია, შეუძლებელია დაუსჯელად ექადაგა კაცს, რომელსაც საზოგადოებაში მყარი ადგილი არ ეკავა. არადა, პოემის ენა იუდეის ისტორიის გვიანდელ ხანაზე მიუთითებს, რაც ბიბლიის ბევრ მკვლევარს უბიძგებს, ის ლამის ჰეროდეს პერიოდს დაუახლოოს.

მკვლევრები წინააღმდეგობას აწყდებიან, როცა ავტორი ამბობს: "როცა მე მეფე ვიყავი იერუსალიმში", რადგან თუ ის მართლაც სოლომონია, მაშინ ცნობილია, რომ ის იყო კიდეც მეფე და ტახტი არასდროს დაუკარგავს. თუმცა, არსებობს ლეგენდა, თითქოს ცხოვრების ბოლოს ის ტახტიდან რომელიღაც უდაბნოს დემონმა ჩამოაგდო. მეცნიერებისთვის დემონის ხსენება დამამცირებელია. არადა, ამ წიგნში არ არის რაიმენაირი ისტორიული მოცემულობა, რისი შემოწმებაც შესაძლებელი იქნებოდა. ლინგვისტები მიიჩნევენ, რომ ტექსტი გაცილებით გვიანაა დაწერილი, ვიდრე სოლომონი მეფობდა (დაახლოებით ძვ.წ. IV-II სს-ში).

ტექსტიდან ისიც ჩანს, რომ მისთვის მისაღებია წარმართული მეტაფიზიკის მთავარი იდეა სამყაროს ციკლური ბრუნვის შესახებ. დასაწყისში ვკითხულობთ: "თაობა მიდის, თაობა მოდის, ეს ქვეყანა კი უცვლელია უკუნისამდე. აღმოხდება მზე და ჩადის იგი, უბრუნდება თავის ადგილს და კვლავ იქიდან ამობრწყინდება. სამხრეთისკენ მიქრის ქარი, გაბრუნდება ჩრდილოეთისკენ; ბრუნავს, ბრუნავს, მიქრის ქარი და უბრუნდება ისევ თავის წრეს" (1:4-6).

ტექსტს, რომელზეც ვსაუბრობთ, შეეძლო ღირსეული ადგილი დაეკავებინა ბაბილონურ ან ეგვიპტურ ტექსტებს შორის, მაგრამ ბიბლიურ ტექსტებთან ერთად ის გამოიყურება როგორც ანტიკური ფილოსოფიის ტრაქტატი, ლოცვებთან ერთად. ავტორს არ აინტერესებს არც ღმერთი, არც მისი ჩანაფიქრი - მისთვის ეს მიუღწეველია, ხოლო აზროვნება იმაზე, რისი მიღწევაც შეუძლებელია, ბრძენის (ან მეცნიერის) საქმე არ არის.

GzaPress

ამ "ბიბლიურ ეგზისტენციალისტს" აინტერესებს - არის თუ არა ადამიანის ცხოვრებაში რაიმე აზრი?.. დასკვნა, რომელიც გამოაქვს, სამწუხაროა და მას ტექსტის დასაწყისშივე ვხვდებით. ვინც იცნობს ბიბლიას, კარგად ახსოვს დასაწყისი: "ამაოება ამაოებათა, და ყოველივე ამაოა".

სიტყვა "ამაოება" მთლად ზუსტად არ გადმოსცემს ავტორის ჩანაფიქრს. სინამდვილეში, ის ალბათ გულისხმობდა ყოველივე ცოცხალს. შემთხვევით როდი ახსენებს იგი მბრუნავ ქარს, რომელიც ფანტავს სამყაროს მირაჟებს და ქმნის ახალს: "ყველა მდინარე ზღვებისკენ მიედინება, ზღვა კი მაინც არ აღივსება, მდინარენი საითკენაც მიედინებოდნენ, კვლავაც იქითკენ მიედინებიან". მაშასადამე, სამყარო ციკლურია, მოვლენები წრიულად ვითარდება. უბრალოდ, ადამიანებს ცუდი მეხსიერება აქვთ და ისევ იმავე შეცდომებს უშვებენ, იმავენაირად განიცდიან იმედგაცრუებას და თავს ღვთისგან დაცულად არ გრძნობენ, რადგან ღმერთს ადამიანთან არაფერი ესაქმება. ადამიანი სამყაროში იმიტომაა გადმოგდებული, რომ გაიაროს მთელი გზა დაბადებიდან სიკვდილამდე და სული განუტევოს ისევე, როგორც ყველა სხვა ცხოველმა. არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, ვინ იყო ეს ადამიანი, როდის და როგორ ცხოვრობდა - გლახაკი იყო თუ მდიდარი. სიკვდილის წინაშე ყველა თანასწორია. გამოდის, ადამიანის არსებობის აზრი ისაა, რომ იყოს ბედნიერი?.. მაგრამ ნებისმიერი სიხარულიც ხომ მოსაბეზრებელია, ისევე, როგორც ნებისმიერი განსაცდელი ხდება ჩვეულებრივი?!. თვით ბედნიერებაც ხომ პირობითი ცნებაა: ვინც მდიდარია, შეუძლია ყველაფერი დაკარგოს. ბევრი სულელი გაცილებით უკეთესად ცხოვრობს, ვიდრე საზოგადოებისგან დევნილი ბრძენი.

კოჰელეთი მზადაა, სიკვდილიც კი უკეთეს ხვედრად მიითვალოს და ამბობს: "უფრო ბედნიერად შევრაცხე დიდი ხნის წინ მკვდარნი, მათზე, ვინც ჯერაც ცოცხლობენ კიდევ. და ორივეზე ბედნიერი მაინც ის არის, ვინც ჯერაც არ დაბადებულა და არ უხილავს ბოროტება, რაც მზის ქვეშ ხდება".

მდაბალნი წარჩინებულ ადგილებს ეუფლებიან. სოციალური ცვლილებები კი არაფერს იძლევა. ძლიერთა ამა ქვეყნისათა ჭიდილი უნაყოფოა. ყოველთვის გამოჩნდება მაბეზღარი, რომელსაც საკუთარი იღბლის გაუმჯობესება მოუნდება. კეთილ საქმეებს ჩირის ფასი აქვს; ყოველივე აზრს მოკლებულია. რიტუალების დაცვა ადამიანებს ღმერთთან როდი აახლოებს. ცხოვრება მხოლოდ აწმყოშია შესაძლებელი. და სხვა რაღა დარჩენია, თუ გემრიელი საკვებითა და უხვი სასმლით არ ისიამოვნეთ ან მშვენიერ ქალთან ურთიერთობით არ დატკბით?.. თუმცა, არც ამ ცხოვრებისეულ სიამეებშია რაიმე აზრი. ღმერთი და ადამიანი განსხვავებული ენებით საუბრობენ და ადამიანი ვერასდროს ჩასწვდება ღმერთის ჩანაფიქრს. ასე რომ, სიკეთის ქმნა ღვთისთვის საჭირო არ არის. ის საკუთარი თავისთვისაა საჭირო.

"დიდი სიბრძნისგან დიდი სევდაც მოდის, და ვინც შემეცნებას იფართოებს, იმრავლებს განსაცდელს".

აი, ამგვარი შინაარსის წიგნი დაწერა "კოჰელეთმა". მგონი, გასაგებია, რატომ მოჰყვა ამდენი დავა კანონიკურ ტექსტებში მისი შეტანის საკითხს.

იობი, რომელმაც მრავალი უბედურება და დანაკარგი გადაიტანა, მიიჩნევდა, რომ განსაცდელთა გადალახვით რაღაც ღვთისათვის მოსაწონს აკეთებდა; უბედურებას საკუთარი რწმენის გამოსაცდელად მიიჩნევდა. მაგრამ "კოჰელეთი", რომელმაც ხანგრძლივი და მდიდარი ცხოვრება განვლო, ერთი ხელის მოსმით გადახაზავს იობის ყველა განსაცდელს, რადგან ამას არავითარი აზრი არ გააჩნია. და არაფერს აქვს აზრი, თუკი ადამიანის სულში ნეტარება არ არის.

ტყუილად როდი მიუწერია ბოლოში ვიღაცას, "კოჰელეთის" მოწაფეთაგანს ან რომელიმე მის თანამედროვეს, რომ წიგნი ეგზომ პირქუში არ გამოჩენილიყო მკითხველისთვის: "მოვისმინოთ ყველაფრის თავი და ბოლო: ღვთისა გეშინოდეს და დაიცავი მცნებანი მისნი, რადგან ეს არის კაცის თავიდათავი. რადგან ყველა საქმეს სამსჯავროზე მიიტანს ღმერთი, ყოველივე დაფარულს, კეთილს თუ ბოროტს". სწორედ, ამ მინაწერის გამო მოხვდა იგი ბიბლიაში.

წიგნის განმარტებისთვის

სხვათა შორის, ევროპაში კარგა ხნის განმავლობაში ძველი აღთქმა დახურული იყო მორწმუნეთა უმრავლესობისთვის. მას შეისწავლიდნენ და განმარტავდნენ მხოლოდ სასულიერო პირები. ბიბლიის ჩამორთმევას ფართო საზოგადოებისთვის თავი მას შემდეგ დაანებეს, რაც საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა გავრცელების ხანა დადგა. ეკლესიასტეს თხზულება კი იუდეველთა რელიგიური ფილოსოფიის მარგალიტად ჩაითვალა. ავტორად ჯერ კიდევ სოლომონს თვლიდნენ, მაგრამ უკვე ეჭვობდნენ.

XIX საუკუნეში თხზულება ძველი აღთქმიდან ამოიღეს და სტოიკოსთა, ეპიკურელთა და პითაგორელთა ნაშრომების რიგში ჩააყენეს. იქ ეს ტექსტი უფრო ბუნებრივად გამოიყურებოდა და რელიგიური მნიშვნელობაც მაშინვე დაეკარგა. ამასთან, იმ თანამედროვე ფილოსოფოსთა ნაშრომები, რომლებიც მწვავედ განიცდიდნენ ყოფიერების უაზრობას, თანხვედრაში მოდიოდა მასთან. გასაკვირი არც იყო, რომ ბევრმა მწერალმა თუ მოაზროვნემ საკუთარი ცხოვრება ეკლესიასტეს მიხედვით გაიაზრა და ცხოვრების საზრისის შესახებ იგივე კითხვა დაუსვა თავს.

ალბათ, დიდი რუსი მწერლის - ლევ ტოლსტოის მაგალითიც კმარა, რომელმაც სასოწარკვეთილებით აღვსილმა, ეგზისტენციური შინაარსის მრავალი ნაწარმოები დაწერა, რაც რუსულმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იმდენად ერეტიკულად მიიჩნია, რომ დიდი მწერალი ანათემას დაუქვემდებარა. "ბოლო დროს ცხოვრება ძალიან გამიჭირდა. ვხედავ, რომ ბევრი რამის გაგება დავიწყე", - წერდა ტოლსტოი.

და ალბათ, ეს სიტყვებიც მაშინ დაიწერა: "ნუ ეძებ ღმერთს ტაძრებში. ის შენთან ახლოსაა. ის შენშია. ის შენში ცხოვრობს. მხოლოდ მიეკუთვნე მას და ბედნიერებასა და უბედურებაზე ამაღლდები".

ირინა ჯანდიერი